Φόρουμ
Πόρταλ
Latest images
Εγγραφή
Σύνδεση
Η ΒΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ
Σελίδα 1 από 1
Η ΒΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ
από ΜΑΡΙΟΡΗ Σαβ Οκτ 01, 2011 11:56 am
Πάνε πολλά χρόνια, είκοσι σχεδόν, που ακολουθώντας την πεπατημένη εκείνης της εποχής και του κλάδου μου αποφάσισα να δώσω εξετάσεις στη μετεκπαίδευση. Και για να είμαι ειλικρινής, δεν το αποφάσισα η ιδία, μάλλον αναγκάστηκα να υποχωρήσω στις απαιτήσεις των γονιών μου - εκπαιδευτικοί κι εκείνοι κι ο πατέρας ανάμεσα στις παλιές γενιές των μετεκπαιδευθέντων - γιατί έτσι, έλεγαν, πρέπει να κάνει ένας καλός εκπαιδευτικός! Μάλιστα...
Τότε θυμάμαι ζήτησα τα "φώτα" φίλων και συναδέλφων με πρόσφατη εμπειρία εξετάσεων στο Μαράσλειο. Τα τι και τα πώς της διαδικασίας. Και τότε μου πρότειναν την Κοινωνική Θεώρηση της Παιδείας του Κώστα Μπαλάσκα. Να διαβάσω το βιβλίο και τη μικρή περίληψη στο οπισθόφυλλο να τη γράψω πρόλογο στο γραπτό μου, ό,τι θέμα και να έπεφτε!
Το διάβασα το βιβλίο. Μικρό και στα κυβικά των προσωπικών μου ιδεολογιών. Με υπότιτλο το απόφθεγμα του Γληνού: "Εκ των κάτω το φως"... Διάβασα και το περίφημο οπισθόφυλλο:
1989... τότε κυκλοφόρησε το βιβλίο. Από τις εκδόσεις Γρηγόρη. Στη δύση της δεκαετίας που άλλαξε ριζικά την τροχιά της ελληνικής κοινωνίας ξεκινώντας με το σύνθημα για αλλαγή και καταλήγοντας στην μπόχα των πάμπερς με τα πεντοχίλιαρα. Κι άσε τώρα τους χοντρούς κυρίως να ισχυρίζονται πως όλοι μαζί τα φάγαμε. Είναι που θαρρούν ικανή την κοιλάρα τους να διαγράψει από τις μνήμες μας το σκάνδαλο Κοσκωτά και τις δίκες εκείνης της εποχής. Δίκες, που τι περίεργο! άφησαν ατιμώρητους τους εμπλεκόμενους πολιτικούς κι έκτοτε αποτέλεσαν δεδικασμένο για απαλλαγή από ευθύνες για ρεμούλες, μίζες και λαμογιές διάφορες όλες τις επόμενες γενιές διεφθαρμένων πολιτικών αλλά και όλης της κομπανίας που τους περιβάλλει. Ναι, το ψάρι από το κεφάλι βρωμάει, δίκιο έχει ο λαός να το λέγει. Μα άλλο η ουρά του ψαριού κι άλλο οι κολαούζοι των πολιτικών. Οι κλακαδόροι τους κάτω από τα προεκλογικά μπαλκόνια που μετά την κάλπη προσέρχονται με τουπέ και θράσος απύθμενο να εισπράξουν την αμοιβή. Σε χρήμα, σε αξιώματα, σε διευκολύνσεις κάθε είδους.
Αυτό το σάπιο σώμα υποτίθεται πως σήμερα επιχειρεί να εξυγιάνει η υπεράνθρωπη εθνική προσπάθεια. Ως άλλοι δηλαδή Σικελιανοί προσπαθούμε να επαναφέρουμε στη ζωή αυτό το σώμα που η σαπίλα το έχει καταντήσει πτώμα. Θα μπορέσουμε;
Σε κείνες τις εξετάσεις για το Μαράσλειο, καλοκαίρι του 1992, πρώτο μάθημα που εξεταστήκαμε ήταν η λογοτεχνία. Έπεσε Σεφέρης:
Ήδη λοιπόν, τελειώνοντας η δεκαετία του '80 και ξεκινώντας το '90 είχε αποκτήσει ένταση δραματική η επίκληση του ποιητή, όχι απλά αν θα μπορέσουμε αλλά αν θα μπορέσουμε να πεθάνουμε κανονικά. Κι ας καμώνονται ακόμη σήμερα οι επιτήδειοι πως δύνανται να επαναφέρουν το μεγάλο ασθενή στα περασμένα μεγαλεία. Να κλαις ή να γελάς με τα καμώματά τους;
Έναν τραγέλαφο ζούμε στις μέρες μας. Ξεκινώντας από την κρίση που την ευνουχίζουν σε οικονομική και μόνο όταν είναι πασιφανές πως κύρια βιώνουμε κρίση πολιτισμού. Μη η βαρβαρότητα των ηθών και η κατάρρευση όλων των αξιών ούτε η οικονομία θα χαροπάλευε. Δυστυχώς το μέγα πλήθος αδυνατεί να αντιληφθεί αυτή την αλήθεια. Και "μοιάζει η προσπάθειά μας των συφοριασμένων σαν των Τρώων".
Στο Μαράσλειο τελικά μπήκα. Λίγο ο Μπαλάσκας λίγο η καλή μου τύχη. Πέρασα. Και το Σεπτέμβρη του '92 είχα τη μεγάλη συνάντηση της ζωής μου. Με τον καθηγητή Δημήτρη Λιαντίνη. Άλλαξε η ζωή μου από τότε. Τόσο που στο προσωπικό μου λεξιλόγιο Μαράσλειο και Λιαντίνης να γίνουν ταυτόσημα.
Ο Λιαντίνης ανάμεσα στα άλλα ήταν ερωτευμένος και με το Σεφέρη και με τον Καβάφη. Στα "χέρια" του ξάνοιξε το μάτι μας, το βοϊδίσιο ως τότε, και είδε κατάματα την αλήθεια. Ώσπου έξι χρόνους αργότερα μας εγκατέλειψε στα κρύα του λουτρού, εξαφανίστηκε στον Ταΰγετο έγραψαν οι φυλλάδες, κι εμείς απομείναμε ενώπιος ενωπίω με το καθήκον να σταθούμε άξιοι της διδασκαλίας του. Να μην καταντήσουμε θλιβεροί οπαδοί του και να τραβήξουμε ο καθείς το δικό του δρόμο. Αν επιθυμούσαμε να τον ξανασυναντήσουμε:
Τι να πρωτοθυμηθούμε από τις διδαχές του Λιαντίνη στους χαλεπούς καιρούς του τώρα; Αρκεί και μόνο η διαπίστωση πως όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα του 2011 ο Λιαντίνης τα είχε προβλέψει από το 1990. Τα είχε αναλύσει σε βάθος, τις πραγματικές αιτίες, με την ίδια τακτική που ο χειρούργος χειρίζεται το νυστέρι του.
Κι όμως αφήσαμε τον καιρό να περάσει. Και τη λαίλαπα να χτυπήσει αλύπητα το κορμί της πατρίδας. Μπορούσαμε να το είχαμε αποφύγει; Ή τελικά η μόνη λύση είναι ο θάνατος;
Ο Λιαντίνης κύρια με τη φιλοσοφία του θανάτου ασχολήθηκε. Κι αυτόν θέλησε και σε μας να αφήκει αίνιγμα και δώρο. Το θάνατο. Εκεί που ο Μπαλάσκας ισχυριζόταν πως στοχεύει στη θεμελίωση του δημοκρατικού σχολείου και τη διαμόρφωση του δημοκρατικού ανθρώπου. Ο Μπαλάσκας προσέγγισε το ερώτημα κοινωνιολογικά. Ο Λιαντίνης με το πρίσμα του υπαρξισμού. Στο κεφάλαιο "Κυκλώπεια" της Γκέμμας ο Λιαντίνης κάνει λόγο ευθέως για τους Πλείστους και τους Ελάχιστους του Μαρτίνου Χάιντεγγερ, ερμηνεύοντας τον αρχαίο μύθο του Οδυσσέα και τη στιγμή που ο κανένας γίνεται άνθρωπος με όνομα. Στην Ελλάδα του 2010 ο ίδιος μύθος εξακοντίστηκε στις πελαγωμένες κεφαλές των πολιτών ως νέο ταξίδι προς την Ιθάκη:
«Βρισκόμαστε σε μια δύσκολη πορεία, μια νέα Οδύσσεια για τον Ελληνισμό. Ομως, πλέον, ξέρουμε τον δρόμο για την Ιθάκη και έχουμε χαρτογραφήσει τα νερά»
έτσι δήλωσε ο πρωθυπουργός της χώρας από το ακριτικό Καστελόριζο. Τώρα, ενάμιση χρόνο αργότερα, ακόμη συμπαλεύουμε να βρούμε το δρόμο που υποτίθεται ξέραμε! Θα τον βρούμε; Ποιος το πιστεύει πια;
Στην αντίπερα όχθη ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης πανηγύρισε για μια ακόμη φορά χτες βράδυ. Πως πήραμε τη ζωή μας λάθος και τραβάμε στο χαμό:
Κι ο κόσμος; Που από τη μια καλείται να πληρώσει ασήκωτα χαράτσια κι από την άλλη παρακολουθεί τους διαξιφισμούς των πολιτικών; Τι κάνει αυτός ο κόσμος; Για μια ακόμη φορά τη μέθοδο του πνιγμένου που απ' τα μαλλιά του πιάνεται;
- Να ρίξουμε την κυβέρνηση! Έτσι φώναζε προχτές ένας φίλος. Ένας γεροδεμένος οικοδόμος, δυο μέτρα άντρακλας.
Να τη ρίξουμε. Και μετά; Θα έρθει τι; Ο κ. Σαμαράς; Μια ακόμη εναλλαγή των δύο μεγάλων κομμάτων στην εξουσία; Και ήδη είναι πολλοί εκείνοι, έτσι θέλω να πιστεύω, που καταλαβαίνουν ότι μια ακόμη αλλαγή κυβέρνησης όχι μόνο δε θα σώσει τη χώρα αλλά θα την πάει ακόμη πιο κάτω. Και πριν παρεξηγηθώ θα τονίσω πως δεν αρκεί πλέον μια απλή αλλαγή κυβέρνησης. Ιδιαίτερα όταν αφορά κόμματα που ασκούν την ίδια πολιτική. Έχει δίκιο στο σημείο αυτό η αριστερά. Μα ούτε κι αυτή πείθει πως διαθέτει το αλάνθαστο. Εξάλλου δεν κρίθηκε ποτέ η αριστερά στον τόπο μας από θέση εξουσίας. Ενεπλάκη βεβαίως σε θώκους κυβερνητικούς το 1989 μα απέτυχε οικτρά. Όχι μόνο δεν κατάφερε να βγάλει τη χώρα από την κρίση μα πέτυχε και να μολυνθεί η ίδια από το μικρόβιο, δικαιώνοντας το λαό που φοβερίζει όσους μπλέκονται με τα πίτουρα.
Εδώ λοιπόν εδράζεται το πρόβλημα. Όχι στο δήθεν οικονομικό χρέος αλλά στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήματος γενικότερα. Κι εδώ θέλοντας και μη επανέρχεται στο προσκήνιο ο Κώστας Μπαλάσκας. Που μίλησε για βάση και εποικοδόμημα. Και τη διαλεκτική σχέση εκπαίδευσης - κοινωνίας. Εδώ και ο δικός μας ρόλος, ο ρόλος των εκπαιδευτικών. Αλλά και οι ευθύνες μας. Που δεν σταθήκαμε στο μετερίζι της επανάστασης που μας ανατέθηκε. Κι αντί να επηρεάσουμε το κοινωνικό γίγνεσθαι ως μοχλοί βελτίωσης, απορροφηθήκαμε απ' αυτό και συρθήκαμε πίσω του δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι αντάμα.
Τώρα, που δίκαια εισπράττουμε τους καρπούς των πράξεών μας, με τις άγριες περικοπές μισθών και τα απάνθρωπα χαράτσια, με τις δραματικές αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, με την απίστευτη κατρακύλα της παιδείας, να μην μπορεί ούτε καν τα βιβλία των παιδιών να ετοιμάσει στην ώρα τους, χτυπάμε απεγνωσμένα το κεφάλι μας και αναρωτιόμαστε τι φταίει!!!
Εμείς. Εμείς οι δάσκαλοι έχουμε την ευθύνη. Όχι γιατί φάγαμε, μια ζωή κακοπληρωμένοι υπήρξαμε, μα γιατί φαγωθήκαμε. Και μεταξύ μας και από το σύστημα. Εκπέσαμε αυτοθέλητα και από το βάθρο της ιστορίας και το λειτούργημα που μας εμπιστεύθηκε η κοινωνία και ο λαός μας.
Αυτή την κατάντια τη βιώνουμε καθημερινά στα σχολειά μας. Μα ακόμη και τώρα αδυνατούμε να τη συνδέσουμε με την οικονομική μας εξαθλίωση. Πνιγόμαστε στη μιζέρια του προσωπικού βολέματος, άλλος αρπάζοντας μια καρεκλίτσα, άλλος κοροϊδεύοντας τον κοσμάκη με το που κλείνει την πόρτα της τάξης, άλλοι πάλι ξεσκίζονται στα ιδιαίτερα ή σε όποια άλλη δεύτερη δουλειά. Ένα θλιβερό σινάφι που ακόμη και λίγους μήνες πριν κατάφερε να αναδείξει πρώτη δύναμη τη φιλοκυβερνητική συνδικαλιστική παράταξη. Όχι βέβαια πως είναι καλύτεροι όσοι με τη λογική της ανάθεσης ψηφίζουν τις άλλες παρατάξεις. Κι ελάχιστοι μόνο, οι Ελάχιστοι που γράφει ο Λιαντίνης, επιμένουν να τραβάνε οι ίδιοι κουπί, να παλεύουν οι ίδιοι και χωρίς πάτρωνες για τη ζωή τους. Όσο και αν λυσσομανά ο βοριάς και το κύμα να υψώνεται βουνό.
Η βάση. Η βάση του κλάδου των δασκάλων. Αυτή φέρει ακεραία την ευθύνη. Για το απερίγραπτο χάλι σε όλα τα επίπεδα. Εμείς ανοίξαμε τις απαλάμες και χάθηκε η τελευταία μπουκιά νερό. Και σκούζουμε τώρα, σκυλιά δαρμένα, "Ηλί, Ηλί, λαμά σαβαχθανί"...
Τότε θυμάμαι ζήτησα τα "φώτα" φίλων και συναδέλφων με πρόσφατη εμπειρία εξετάσεων στο Μαράσλειο. Τα τι και τα πώς της διαδικασίας. Και τότε μου πρότειναν την Κοινωνική Θεώρηση της Παιδείας του Κώστα Μπαλάσκα. Να διαβάσω το βιβλίο και τη μικρή περίληψη στο οπισθόφυλλο να τη γράψω πρόλογο στο γραπτό μου, ό,τι θέμα και να έπεφτε!
Το διάβασα το βιβλίο. Μικρό και στα κυβικά των προσωπικών μου ιδεολογιών. Με υπότιτλο το απόφθεγμα του Γληνού: "Εκ των κάτω το φως"... Διάβασα και το περίφημο οπισθόφυλλο:
"Η συνθετική αυτή εργασία προσπαθεί να παρακολουθήσει τη διαλεκτική σχέση της εκπαίδευσης με την κοινωνία.
Στη διερεύνηση αυτής της σχέσης κεντρική θέση κατέχει η άποψη ότι η εκπαίδευση δεν είναι απλά και μόνο ο δέκτης και ο εκφραστής του κοινωνικού γίγνεσθαι αλλά ταυτόχρονα ως πομπός έχει τη δυνατότητα να επηρεάζει με τη σειρά της ουσιαστικά το κοινωνικό γίγνεσθαι στον ίδιο βαθμό που το εποικοδόμημα μπορεί να επηρεάζει τη βάση.
Κατά συνέπεια, η εκπαίδευση δεν είναι απλά αναπαραγωγική διαδικασία αλλά διαθέτει μια δική της δυναμική, ικανή να τη μετατρέψει σε βαθιά επαναστατική λειτουργία με κύριο φορέα το δάσκαλο. Σκοπός της επαναστατικής εκπαιδευτικής πράξης του δασκάλου είναι το δημοκρατικό αίτημα, η εδραίωση και διερεύνησή του. Πιο συγκεκριμένα, η θεμελίωση του δημοκρατικού σχολείου και η διαμόρφωση του δημοκρατικού ανθρώπου."
1989... τότε κυκλοφόρησε το βιβλίο. Από τις εκδόσεις Γρηγόρη. Στη δύση της δεκαετίας που άλλαξε ριζικά την τροχιά της ελληνικής κοινωνίας ξεκινώντας με το σύνθημα για αλλαγή και καταλήγοντας στην μπόχα των πάμπερς με τα πεντοχίλιαρα. Κι άσε τώρα τους χοντρούς κυρίως να ισχυρίζονται πως όλοι μαζί τα φάγαμε. Είναι που θαρρούν ικανή την κοιλάρα τους να διαγράψει από τις μνήμες μας το σκάνδαλο Κοσκωτά και τις δίκες εκείνης της εποχής. Δίκες, που τι περίεργο! άφησαν ατιμώρητους τους εμπλεκόμενους πολιτικούς κι έκτοτε αποτέλεσαν δεδικασμένο για απαλλαγή από ευθύνες για ρεμούλες, μίζες και λαμογιές διάφορες όλες τις επόμενες γενιές διεφθαρμένων πολιτικών αλλά και όλης της κομπανίας που τους περιβάλλει. Ναι, το ψάρι από το κεφάλι βρωμάει, δίκιο έχει ο λαός να το λέγει. Μα άλλο η ουρά του ψαριού κι άλλο οι κολαούζοι των πολιτικών. Οι κλακαδόροι τους κάτω από τα προεκλογικά μπαλκόνια που μετά την κάλπη προσέρχονται με τουπέ και θράσος απύθμενο να εισπράξουν την αμοιβή. Σε χρήμα, σε αξιώματα, σε διευκολύνσεις κάθε είδους.
Αυτό το σάπιο σώμα υποτίθεται πως σήμερα επιχειρεί να εξυγιάνει η υπεράνθρωπη εθνική προσπάθεια. Ως άλλοι δηλαδή Σικελιανοί προσπαθούμε να επαναφέρουμε στη ζωή αυτό το σώμα που η σαπίλα το έχει καταντήσει πτώμα. Θα μπορέσουμε;
Σε κείνες τις εξετάσεις για το Μαράσλειο, καλοκαίρι του 1992, πρώτο μάθημα που εξεταστήκαμε ήταν η λογοτεχνία. Έπεσε Σεφέρης:
γιατί γνωρίσαμε τόσο πολύ τούτη τη μοίρα μας
στριφογυρίζοντας μέσα σε σπασμένες πέτρες, τρεις ή έξι
χιλιάδες χρόνια
ψάχνοντας σε οικοδομές γκρεμισμένες που θα ήταν ίσως
το δικό μας σπίτι
προσπαθώντας να θυμηθούμε χρονολογίες και ηρωικές
πράξεις
θα μπορέσουμε;
γιατί δεθήκαμε και σκορπιστήκαμε
και παλέψαμε με δυσκολίες ανύπαρχτες όπως λέγαν,
χαμένοι, ξαναβρίσκοντας ένα δρόμο γεμάτο τυφλά συντάγματα,
βουλιάζοντας μέσα σε βάλτους και μέσα στη λίμνη του Μαραθώνα,
θα μπορέσουμε να πεθάνουμε κανονικά;
Ήδη λοιπόν, τελειώνοντας η δεκαετία του '80 και ξεκινώντας το '90 είχε αποκτήσει ένταση δραματική η επίκληση του ποιητή, όχι απλά αν θα μπορέσουμε αλλά αν θα μπορέσουμε να πεθάνουμε κανονικά. Κι ας καμώνονται ακόμη σήμερα οι επιτήδειοι πως δύνανται να επαναφέρουν το μεγάλο ασθενή στα περασμένα μεγαλεία. Να κλαις ή να γελάς με τα καμώματά τους;
Έναν τραγέλαφο ζούμε στις μέρες μας. Ξεκινώντας από την κρίση που την ευνουχίζουν σε οικονομική και μόνο όταν είναι πασιφανές πως κύρια βιώνουμε κρίση πολιτισμού. Μη η βαρβαρότητα των ηθών και η κατάρρευση όλων των αξιών ούτε η οικονομία θα χαροπάλευε. Δυστυχώς το μέγα πλήθος αδυνατεί να αντιληφθεί αυτή την αλήθεια. Και "μοιάζει η προσπάθειά μας των συφοριασμένων σαν των Τρώων".
Στο Μαράσλειο τελικά μπήκα. Λίγο ο Μπαλάσκας λίγο η καλή μου τύχη. Πέρασα. Και το Σεπτέμβρη του '92 είχα τη μεγάλη συνάντηση της ζωής μου. Με τον καθηγητή Δημήτρη Λιαντίνη. Άλλαξε η ζωή μου από τότε. Τόσο που στο προσωπικό μου λεξιλόγιο Μαράσλειο και Λιαντίνης να γίνουν ταυτόσημα.
Ο Λιαντίνης ανάμεσα στα άλλα ήταν ερωτευμένος και με το Σεφέρη και με τον Καβάφη. Στα "χέρια" του ξάνοιξε το μάτι μας, το βοϊδίσιο ως τότε, και είδε κατάματα την αλήθεια. Ώσπου έξι χρόνους αργότερα μας εγκατέλειψε στα κρύα του λουτρού, εξαφανίστηκε στον Ταΰγετο έγραψαν οι φυλλάδες, κι εμείς απομείναμε ενώπιος ενωπίω με το καθήκον να σταθούμε άξιοι της διδασκαλίας του. Να μην καταντήσουμε θλιβεροί οπαδοί του και να τραβήξουμε ο καθείς το δικό του δρόμο. Αν επιθυμούσαμε να τον ξανασυναντήσουμε:
«Μονάχος μου φεύγω τώρα, μαθητάδες μου. Κι εσείς τραβάτε από δω μονάχοι σας. Έτσι το θέλω. Τώρα σας λέω, να χάσετε εμένα, και να βρείτε τον εαυτό σας. Και μόνο τότε, σα θα μ’ έχετε αρνηθεί, θα ξαναρθώ κοντά σας.»Νίτσε (Δ. Λιαντίνης, Τα Ελληνικά, σελ. 75 )
Τι να πρωτοθυμηθούμε από τις διδαχές του Λιαντίνη στους χαλεπούς καιρούς του τώρα; Αρκεί και μόνο η διαπίστωση πως όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα του 2011 ο Λιαντίνης τα είχε προβλέψει από το 1990. Τα είχε αναλύσει σε βάθος, τις πραγματικές αιτίες, με την ίδια τακτική που ο χειρούργος χειρίζεται το νυστέρι του.
Κι όμως αφήσαμε τον καιρό να περάσει. Και τη λαίλαπα να χτυπήσει αλύπητα το κορμί της πατρίδας. Μπορούσαμε να το είχαμε αποφύγει; Ή τελικά η μόνη λύση είναι ο θάνατος;
Ο Λιαντίνης κύρια με τη φιλοσοφία του θανάτου ασχολήθηκε. Κι αυτόν θέλησε και σε μας να αφήκει αίνιγμα και δώρο. Το θάνατο. Εκεί που ο Μπαλάσκας ισχυριζόταν πως στοχεύει στη θεμελίωση του δημοκρατικού σχολείου και τη διαμόρφωση του δημοκρατικού ανθρώπου. Ο Μπαλάσκας προσέγγισε το ερώτημα κοινωνιολογικά. Ο Λιαντίνης με το πρίσμα του υπαρξισμού. Στο κεφάλαιο "Κυκλώπεια" της Γκέμμας ο Λιαντίνης κάνει λόγο ευθέως για τους Πλείστους και τους Ελάχιστους του Μαρτίνου Χάιντεγγερ, ερμηνεύοντας τον αρχαίο μύθο του Οδυσσέα και τη στιγμή που ο κανένας γίνεται άνθρωπος με όνομα. Στην Ελλάδα του 2010 ο ίδιος μύθος εξακοντίστηκε στις πελαγωμένες κεφαλές των πολιτών ως νέο ταξίδι προς την Ιθάκη:
«Βρισκόμαστε σε μια δύσκολη πορεία, μια νέα Οδύσσεια για τον Ελληνισμό. Ομως, πλέον, ξέρουμε τον δρόμο για την Ιθάκη και έχουμε χαρτογραφήσει τα νερά»
έτσι δήλωσε ο πρωθυπουργός της χώρας από το ακριτικό Καστελόριζο. Τώρα, ενάμιση χρόνο αργότερα, ακόμη συμπαλεύουμε να βρούμε το δρόμο που υποτίθεται ξέραμε! Θα τον βρούμε; Ποιος το πιστεύει πια;
Στην αντίπερα όχθη ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης πανηγύρισε για μια ακόμη φορά χτες βράδυ. Πως πήραμε τη ζωή μας λάθος και τραβάμε στο χαμό:
Ο κ. Σαμαράς επικαλούμενος τον Πέερ Στάινμπρουκ, τον πρώην υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας, υπενθύμισε ότι ο κορυφαίος Γερμανός πολιτικός, σημείωσε ότι με αυτά τα μέτρα που παίρνονται στην Ελλάδα, «όχι μόνο δεν σηκώνεις τον ασθενή στα πόδια του, αλλά τον ρίχνεις στο φορείο».
Με όπλο τη δήλωση του κ. Στάινμπρουκ, ο κ. Σαμαράς, είπε στους δημοσιογράφους, σε ότι αυτός τι παραπάνω να πει από αυτά που υποστηρίζει ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας.
«Αυτό δεν φωνάζω δύο χρόνια τώρα; Φαίνεται ότι έξω έχουν αρχίσει και καταλαβαίνουν. Μέσα τι θα γίνει;» διερωτήθηκε ο κ. Σαμαράς και υποστήριξε ότι στην κυβέρνηση δεν καταλαβαίνει κανείς τίποτα .
«Φτάσαμε στο σημείο ο κόσμος να μην ξέρει τι του ξημερώνει αύριο.
Και, δυστυχώς, αυτή η κυβέρνηση να μην καταλαβαίνει τι τραβάει ο κόσμος» τόνισε χαρακτηριστικά, δίνοντας με αυτό τον τρόπο το δρόμο της σύγκρουσης που θα ακολουθήσει το επόμενο διάστημα.
Κι ο κόσμος; Που από τη μια καλείται να πληρώσει ασήκωτα χαράτσια κι από την άλλη παρακολουθεί τους διαξιφισμούς των πολιτικών; Τι κάνει αυτός ο κόσμος; Για μια ακόμη φορά τη μέθοδο του πνιγμένου που απ' τα μαλλιά του πιάνεται;
- Να ρίξουμε την κυβέρνηση! Έτσι φώναζε προχτές ένας φίλος. Ένας γεροδεμένος οικοδόμος, δυο μέτρα άντρακλας.
Να τη ρίξουμε. Και μετά; Θα έρθει τι; Ο κ. Σαμαράς; Μια ακόμη εναλλαγή των δύο μεγάλων κομμάτων στην εξουσία; Και ήδη είναι πολλοί εκείνοι, έτσι θέλω να πιστεύω, που καταλαβαίνουν ότι μια ακόμη αλλαγή κυβέρνησης όχι μόνο δε θα σώσει τη χώρα αλλά θα την πάει ακόμη πιο κάτω. Και πριν παρεξηγηθώ θα τονίσω πως δεν αρκεί πλέον μια απλή αλλαγή κυβέρνησης. Ιδιαίτερα όταν αφορά κόμματα που ασκούν την ίδια πολιτική. Έχει δίκιο στο σημείο αυτό η αριστερά. Μα ούτε κι αυτή πείθει πως διαθέτει το αλάνθαστο. Εξάλλου δεν κρίθηκε ποτέ η αριστερά στον τόπο μας από θέση εξουσίας. Ενεπλάκη βεβαίως σε θώκους κυβερνητικούς το 1989 μα απέτυχε οικτρά. Όχι μόνο δεν κατάφερε να βγάλει τη χώρα από την κρίση μα πέτυχε και να μολυνθεί η ίδια από το μικρόβιο, δικαιώνοντας το λαό που φοβερίζει όσους μπλέκονται με τα πίτουρα.
Εδώ λοιπόν εδράζεται το πρόβλημα. Όχι στο δήθεν οικονομικό χρέος αλλά στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήματος γενικότερα. Κι εδώ θέλοντας και μη επανέρχεται στο προσκήνιο ο Κώστας Μπαλάσκας. Που μίλησε για βάση και εποικοδόμημα. Και τη διαλεκτική σχέση εκπαίδευσης - κοινωνίας. Εδώ και ο δικός μας ρόλος, ο ρόλος των εκπαιδευτικών. Αλλά και οι ευθύνες μας. Που δεν σταθήκαμε στο μετερίζι της επανάστασης που μας ανατέθηκε. Κι αντί να επηρεάσουμε το κοινωνικό γίγνεσθαι ως μοχλοί βελτίωσης, απορροφηθήκαμε απ' αυτό και συρθήκαμε πίσω του δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι αντάμα.
Τώρα, που δίκαια εισπράττουμε τους καρπούς των πράξεών μας, με τις άγριες περικοπές μισθών και τα απάνθρωπα χαράτσια, με τις δραματικές αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, με την απίστευτη κατρακύλα της παιδείας, να μην μπορεί ούτε καν τα βιβλία των παιδιών να ετοιμάσει στην ώρα τους, χτυπάμε απεγνωσμένα το κεφάλι μας και αναρωτιόμαστε τι φταίει!!!
Εμείς. Εμείς οι δάσκαλοι έχουμε την ευθύνη. Όχι γιατί φάγαμε, μια ζωή κακοπληρωμένοι υπήρξαμε, μα γιατί φαγωθήκαμε. Και μεταξύ μας και από το σύστημα. Εκπέσαμε αυτοθέλητα και από το βάθρο της ιστορίας και το λειτούργημα που μας εμπιστεύθηκε η κοινωνία και ο λαός μας.
Αυτή την κατάντια τη βιώνουμε καθημερινά στα σχολειά μας. Μα ακόμη και τώρα αδυνατούμε να τη συνδέσουμε με την οικονομική μας εξαθλίωση. Πνιγόμαστε στη μιζέρια του προσωπικού βολέματος, άλλος αρπάζοντας μια καρεκλίτσα, άλλος κοροϊδεύοντας τον κοσμάκη με το που κλείνει την πόρτα της τάξης, άλλοι πάλι ξεσκίζονται στα ιδιαίτερα ή σε όποια άλλη δεύτερη δουλειά. Ένα θλιβερό σινάφι που ακόμη και λίγους μήνες πριν κατάφερε να αναδείξει πρώτη δύναμη τη φιλοκυβερνητική συνδικαλιστική παράταξη. Όχι βέβαια πως είναι καλύτεροι όσοι με τη λογική της ανάθεσης ψηφίζουν τις άλλες παρατάξεις. Κι ελάχιστοι μόνο, οι Ελάχιστοι που γράφει ο Λιαντίνης, επιμένουν να τραβάνε οι ίδιοι κουπί, να παλεύουν οι ίδιοι και χωρίς πάτρωνες για τη ζωή τους. Όσο και αν λυσσομανά ο βοριάς και το κύμα να υψώνεται βουνό.
Η βάση. Η βάση του κλάδου των δασκάλων. Αυτή φέρει ακεραία την ευθύνη. Για το απερίγραπτο χάλι σε όλα τα επίπεδα. Εμείς ανοίξαμε τις απαλάμες και χάθηκε η τελευταία μπουκιά νερό. Και σκούζουμε τώρα, σκυλιά δαρμένα, "Ηλί, Ηλί, λαμά σαβαχθανί"...
ΜΑΡΙΟΡΗ- Αριθμός μηνυμάτων : 5300
Εγγραφή : 13/01/2008
Απ: Η ΒΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ
από ΜΑΡΙΟΡΗ Σαβ Οκτ 01, 2011 12:15 pm
Ευτυχώς, στον κυκεώνα που ζούμε, όπου οι Πλείστοι παριστάνουν ότι αναζητούν την έξοδο από την κρίση, ενώ την ίδια ώρα όλοι μαζί και ο καθένας ατομικά κάνει ό,τι μπορεί για να πάμε ακόμη πιο κάτω, υπάρχουν και οι άλλοι. Οι Ελάχιστοι. Το άλας της γης. Να νοστιμίζουν τη ζωή μας. Και να θυμίζουν πως εδώ κάποτε, στην άνυδρη στέπα, υπήρχε θάλασσα πλατιά και το καράβι του Οδυσσέα υπήρχε. Μου το θύμισε, πως υπάρχουν και αυτοί οι Ελάχιστοι, ένα μήνυμα που έλαβα χτες στο mail box:
Μπορεί ένα σχεδόν καθολικά αποκηρυγμένο κομμάτι του μαρξιστικού θεωρητικού οπλοστασίου όπως η αντίληψη περί βάσης και εποικοδομήματος να μας βοηθήσει να καταλάβουμε κάποια θεμελιώδη πράγματα για το παρόν; Ας ξεκινήσουμε με μια σύνοψη του νοήματος των όρων.
Είναι γνωστό ότι η λέξη "βάση" περιγράφει τον τρόπο παραγωγής ενώ η λέξη "εποικοδόμημα" το πολύπλοκο σύνολο ιδεολογικών μηχανισμών (εκπαίδευση, θρησκεία, φιλοσοφία, ΜΜΕ), πολιτικών θεσμών (κοινοβουλευτισμός, αντιπροσωπευτική δημοκρατία, εκλογές), και πολιτισμικών πρακτικών (ρητορικές, μέσα συμβολοποίησης της πραγματικότητας, κλπ), τα οποία συναπαρτίζουν την απτή - και συνάμα τεθλασμένη - αντανάκλαση της βάσης στην κοινωνική ζωή.
Τι συμβαίνει όμως όταν η "βάση", ο τρόπος παραγωγής, περνά σε ένα στάδιο ανάπτυξης όπως είναι αυτό της σταδιακής υποκατάστασης του βιομηχανικού από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και συνεπώς, της όλο και μεγαλύτερης βαρύτητας του λεγόμενου "πλασματικού κεφαλαίου" για την συντήρηση του τρόπου παραγωγής; Θα μπορούσε κανείς να πει ότι συμβαίνουν τουλάχιστον δύο πράγματα:
α) ένα κομμάτι του "εποικοδομήματος" - ας το πούμε "έμφαση στο φαντασιακό, στην θεσμοποιημένη μυθοπλασία" - μετατοπίζεται προς την ίδια την βάση. Δεν περιορίζεται στο να την νομιμοποιεί και να την αναπαράγει, αλλά αρχίζει να παίζει πρωτογενή ρόλο για την ίδια την λειτουργία του τρόπου παραγωγής: οι προσδοκίες μελλοντικών κερδών, η ικανότητα να αγνοηθούν κίνδυνοι και όρια και να τονωθεί η επενδυτική αισιοδοξία και αποφασιστικότητα, η ίδια η πίστη στην "αυτορύθμιση" της αγοράς ως δομικό και θεσμικό χαρακτηριστικό της λειτουργίας της, η πειθάρχηση των πληθυσμών στη βάση κάποιας υποτιθέμενης ηθικής οικονομίας της δοκιμασίας και της ανταμοιβής, όλα αυτά τα στοιχεία του ιδεολογικού εποικοδομήματος αρχίζουν να λειτουργούν ταυτόχρονα και ως συστατικά των θεμελίων του τρόπου παραγωγής• είναι σαν τα υλικά των θεμελίων ενός σπιτιού να αρχίσουν να περιλαμβάνουν λιγότερο τσιμέντο και μπετόβεργες και περισσότερο την αισθητική της οικογένειας που ζει σε αυτό, τις προσδοκίες της για το πώς θα προσληφθεί η αγορά του σπιτιού απ' το φιλικό της περιβάλλον, κλπ. Με λίγα λόγια, ανακύπτει μια μερική εξομοίωση βάσης και εποικοδομήματος η οποία προφανώς καταργεί την ιδέα της ανάκλασης: το εποικοδόμημα, σε ορισμένα του τουλάχιστον σημεία, δεν ανακλά με τρόπο θολό, υπόγειο ή έμμεσο τη βάση, αλλά συνεπικουρεί στην σύστασή της ως τέτοια.
β) Η διπλή λειτουργία στοιχείων του εποικοδομήματος ως στοιχείων επίσης σύστασης της βάσης τα καθιστά όχι περισσότερο αλλά λιγότερο προσβάσιμα στην κριτική επεξεργασία: είναι πολύ διαφορετικό πράγμα για μια κοινωνία που διατηρεί μνήμες βιομηχανικής και παραγωγικής ανάπτυξης να αντιμετωπίζει μια φάση χρηματοπιστωτικής επέκτασης από ότι είναι για μια κοινωνία που έχει απωλέσει τους βασικούς της δεσμούς με την υλική παραγωγή και την εργατική κουλτούρα να αντιμετωπίζει την χρηματοπιστωτική κατάρρευση. Το γιγάντιο μυθιστόρημα "Ο τρόπος που ζούμε τώρα" (1875) του Άντονυ Τρόλοπ - πάνω από 900 σελίδες - πηγάζει άμεσα από την ικανότητα αντίληψης (λανθασμένης, αλλά κριτικά ενεργοποιήσιμης) του σπεκουλαδόρικου παρόντος ως παρέκκλισης από ένα υγιές και ηθικό παρελθόν βασισμένο στην σκληρή εργασία και την προτεσταντική ηθική. Σήμερα, κανένα τέτοιο μυθιστόρημα δεν είναι εφικτό• κανείς δεν έχει συναίσθηση της παραγωγικής "νόρμας" απ' την οποία το παρόν θα μπορούσε να ανακατασκευαστεί ως παρέκκλιση.
Τούτο σημαίνει όμως - και εδώ ερχόμαστε σε ένα τρίτο σημείο - ότι η συμμετοχή στοιχείων του εποικοδομήματος στην άμεση σύσταση της βάσης (αντί για ιδεολογική της και εκ των υστέρων ανάκλαση) οδηγεί σε μια αντινομία: από τη μία πλευρά, το εποικοδόμημα στερείται κάθε δυνατότητας κριτικής αυτονόμησης απ' τη βάση, σε τέτοιο βαθμό που οι άνθρωποι θεωρούν με κάθε βεβαιότητα ότι εξεγείρονται όταν οι ίδιοι οι όροι της εξέγερσής τους ανακλούν βασικά χαρακτηριστικά της κυρίαρχης ιδεολογίας (π.χ, την ιερότητα της ατομικής ιδιοκτησίας, τα "δικαιώματά" τους ως πολιτών - καταναλωτών που υπάρχουν σε κενό αέρος, χωρίς καμία εξάρτηση από το κρατικό μονοπώλιο της βίας, την αναζήτηση της τελειοποίησης, και όχι της καταστροφής, των πολιτικών θεσμών του αστικού κράτους κλπ)• από την άλλη, και την ίδια στιγμή, η βάση στερείται επίσης της αυτονομίας της από το εποικοδόμημα σε τέτοιο βαθμό ώστε να είναι αδύνατον να παράξει οποιοδήποτε αποτέλεσμα χωρίς την ενσωμάτωση στην λειτουργία της των φαντασιακών στοιχείων που ενοικούν στο εποικοδόμημα.
Φαινομενολογικά, η αντινομία αυτή εκδηλώνεται ως εξής: οι άνθρωποι υποτιμούν την εξάρτηση του εποικοδομήματος από τη βάση στον βαθμό ακριβώς που υπερτιμούν την αυτονομία της βάσης από το εποικοδόμημα. Θεωρούν την ανατροπή του τρόπου παραγωγής τόσο υπερβολικά εύκολη ώστε έμπρακτα να την καθιστούν αδύνατη, παρά το γεγονός ότι ο τρόπος αυτός βρίσκεται όντως σε δεινό αδιέξοδο. Υποτιμούν τόσο τους επικαθορισμούς από την οικονομία ώστε να τους καθιστούν ανίκητους, παρά το γεγονός ότι η οικονομική μηχανή έχει μπλοκάρει. Δίνουν τόση μεγάλη σημασία στον αυθόρμητο χαρακτήρα της σκέψης τους ώστε να την δένουν ακόμα σφιχτότερα σε αυτό που υποτίθεται πως αμφισβητεί, παρά το γεγονός ότι αυτό που αμφισβητείται στερείται κοινωνικής νομιμοποίησης όλο και περισσότερο. Χάνουν τόσο την επαφή τους με αυτό που την ίδια στιγμή θεωρούν προφανές που η σκέψη τους βρίσκεται ταυτόχρονα σε πλήρη αναντιστοιχία με το χαρακτήρα της βάσης και είναι ταυτόσημη με αυτόν.
Με λίγα λόγια, όσο περισσότερο το εποικοδόμημα παίζει άμεσο, πρωταρχικό ρόλο στην οικοδόμηση της ίδιας της βάσης, όσο περισσότερο η θεμελιώδης λειτουργία της βάσης εξαρτάται από τα στοιχεία του φαντασιακού και της μυθοπλασίας, τόσο τα στοιχεία αυτά απολυτοποιούνται, αποκόπτονται από κριτικούς μηχανισμούς αυτοελέγχου και επαλήθευσης, και απομακρύνονται από κάθε δυνατότητα κριτικής χαρτογράφησης της κοινωνικής ζωής.
Η σημερινή, δήθεν κριτικά κυνική διαπίστωση ότι "έχουμε χούντα" είναι χαρακτηριστικό δείγμα της βραχυκύκλωσης της σκέψης που έχει προκαλέσει αυτή η μοιραία στροφή στις σχέσεις βάσης και εποικοδομήματος: οι άνθρωποι θεωρούν "κριτική" σκέψη μία σκέψη η οποία απαρνείται το θεμελιώδες γεγονός ότι κάθε ιστορική δημοκρατία είναι δικτατορία κάποιων επί κάποιων άλλων - των ελεύθερων πολιτών πάνω στους δούλους, των πολιτών μιας χώρας πάνω στους μη πολίτες των αποικιών, της τάξης των ιδιοκτητών των μέσων παραγωγής πάνω στους μη ιδιοκτήτες.
Η διαπίστωση, εν έτει 2011, ότι "έχουμε δικτατορία" μόνο και μόνο επειδή οι πολίτες αναγκάστηκαν να συνειδητοποιήσουν δια της βίας ότι εξακολουθεί να υπάρχει κράτος, επιφορτισμένο με την βίαια προστασία των κυρίαρχων δικαιωμάτων των εχόντων, μαρτυρά πολλά για την σημερινή ταύτιση της κριτικής σκέψης με την αναπαραγωγή ιδεολογικών φαντασιώσεων, που με την σειρά της συνδέει την ιδεολογία με την ίδια την λειτουργία μιας οικονομίας της οποίας το μεγαλύτερο κομμάτι τρέφεται από την ακατάσχετη και ανεξέλεγκτη μυθοπλασία.
ΜΑΡΙΟΡΗ- Αριθμός μηνυμάτων : 5300
Εγγραφή : 13/01/2008
Απ: Η ΒΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ
από ΜΑΡΙΟΡΗ Σαβ Οκτ 01, 2011 3:44 pm
Βάση κι εποικοδόμημα. Ποια είναι τελικά η βάση; Και ποιο το εποικοδόμημα; Αν κάποιος διαβάσει προσεκτικά τα παραπάνω θα προβληματιστεί. Η απόδοση των όρων σαφώς και δεν έχει μονοσήμαντη ερμηνεία. Αλλού ως βάση εκλαμβάνεται η κοινωνία, αλλού η διαδικασία της παραγωγής κι αλλού μιλάμε για τη βάση του κλάδου των δασκάλων. Αντίστοιχα αλλάζει νόημα και το εποικοδόμημα.
Κι όμως δεν έγινε κατά λάθος. Ούτε τυχαία.
Μόλις προχτές στην Παραμυθιά, στο σεμινάριο που διοργάνωσε ο σχολικός μας σύμβουλος, ο κ. Κ. Μιχαλάς, κληθήκαμε να παρατηρήσουμε τον ακόλουθο πίνακα του Μαγκρίτ:
και αντιγράφω τα ακόλουθα για τον πίνακα αυτό:
Άκουγα λοιπόν τον κ. Μιχαλά να μας μιλά για την "Ανθρώπινη κατάσταση" και για τη διδασκαλία της γλώσσας στους μαθητές μας, κι έφτανε μακρινός απόηχος η φωνή του άλλου δασκάλου, του Λιαντίνη. Για το ίδιο αντικείμενο. Τη γλώσσα.
Τα όρια του κόσμου συμπίπτουν με τα όρια της γλώσσας, κατά τον Βιγκεστάιν, τόνισε ο κ. Μιχαλάς. Αλλά και ο Λιαντίνης την ίδια αξία μας δίδαξε πως έχει η γλώσσα:
Αυτή η γλώσσα που καθημερινά σχεδόν και επί δίωρο διδάσκουμε στους μαθητές μας. Πόση ευθύνη, θεέ μου...
Εσύ, ο κακοπληρωμένος και πολλαπλά απαξιωμένος υπαλληλίσκος, που καρκινοβατείς στην κινούμενη άμμο και με την εφεδρεία να σε στοχεύει. Εσύ και ο μικρός θεός, ο διαπιστευμένος στην αφύπνιση του νου. Που αναρωτιέσαι γιατί να δουλεύεις και να μην τους δουλεύεις εκεί που σε κατάντησαν. Αν το ακούσαμε κι αυτό τόσες φορές το τελευταίο διάστημα.
Αναρωτιέμαι αν έχει νόημα σε κάποιον που τέτοια διλήμματα έχει, να δώσεις απάντηση. Αφού ο ίδιος δεν την ξέρει, ως όφειλε, μιλάω για τους δασκάλους και μόνο, για το σινάφι, τι θα πετύχεις, σε τι θα τον αλλάξεις, αν του εξηγήσεις πως τώρα ακριβώς, περισσότερο από ποτέ, χρωστάει να σταθεί δάσκαλος αληθινός; Ίσως, για κάποιους νέους και μόνο συναδέλφους, να έχει νόημα. Εξάλλου δεν ξεχνώ την αφιέρωση που έκανε ο Λιαντίνης στο βιβλίο του Τα Ελληνικά: "Για τους δασκάλους που δεν έχουν διαβεί το μεσοστράτι της ζωής τους και τους φοιτητές"...
Γι' αυτούς λοιπόν και μόνο, τους νέους. Και ειδικά εκείνους που νιώθουν το βάρος της αποστολής. Αυτούς ας φροντίσουμε να ενθαρρύνουμε σε μια εποχή που έχει βάλει στόχο να τους ισοπεδώσει ψυχολογικά. Βγάζουν με ενθουσιασμό τη σχολή και μετά για χρόνια αμέτρητα τους ταλαιπωρούν και τους βασανίζουν. Αδιόριστοι στην αρχή, αναπληρωτές μετά, να δίνουν ΑΣΕΠ και πάλι να μένουν εκτός σχολείου, να γίνονται μπαλάκια του καθενός στα σχολεία που υπηρετούν. Νέος σου λέει ο άλλος. Δεν έχει ανάγκη!
Ποιος το λέει; Ακόμη και ο συνάδελφος που τράβηξε κάποτε τα ίδια. Και τώρα, κανόνας της ψυχολογίας, ξεφορτώνει σε άλλους διπλά και τρίδιπλα τα δικά του παθήματα. Όπως και τα ανήλικα που εισπράττουν βίαιες συμπεριφορές. Όμοια και οι διδάσκαλοι που παράγει το σύστημα. Οι σκόπιμα ημιμαθείς. Αναπαράγουν ασυνείδητα τις περισσότερες φορές όλα τα κακώς κείμενα.
Τις προάλλες μου έτυχε να ακούσω την περίπτωση για δυο δασκάλες. Η μια στο παραπέντε της σύνταξης. Η άλλη φρέσκια στο δασκαλίκι. Μοίρασαν τάξεις στο σχολείο, πήρε η νεαρή την Πρώτη. Τι άλλο; Η άλλη, η μεγάλη, το γύρισε από δω, το γύρισε από κει, κατάφερε στο τέλος να μην πάρει καθόλου τάξη. Κάτι ώρες μόνο για συμπλήρωση ωραρίου. Πέρασαν δυο τρεις μέρες, άλλαξε γνώμη. Ήθελε τώρα ντε και καλά να πάρει τάξη. Όχι όμως όποια κι όποια. Τόσα χρόνια στο επάγγελμα, δεν είχε το δικαίωμα να διαλέξει;
Πάτησε λοιπόν πόδι. Να φύγει η μικρή δασκάλα από την τάξη της. Να πάρει αυτή τη συμπλήρωση ωραρίου. Και να πάει στην πρώτη η άλλη δασκάλα που είχε την τάξη που άρεζε στη μεγάλη. Τόσο απλά και τόσο εύκολα όλα στο μυαλό της. Πως η ηλικία και τα χρόνια υπηρεσίας σε κάνουν αφεντικό στο σχολείο. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Πώς δημιουργείται αυτή η συνήθεια; Να βλέπουμε τους νέους συναδέλφους ως αμελητέα ποσότητα;
Το επιχείρημα είναι πως ο παλιός έχει εμπειρία. Μα δεν είμαστε τεχνίτες. Δάσκαλοι είμαστε. Κι επομένως εκτός από την εμπειρία μετράει και η γνώση. Πόσοι όμως παλιοί δάσκαλοι σήμερα, απόφοιτοι συνήθως διετούς ακαδημίας, έχουν καλύτερες θεωρητικές γνώσεις από τους νέους που έβγαλαν τετραετή παιδαγωγικά τμήματα; Όταν μάλιστα καλούμαστε να διδάξουμε με νέες μεθόδους και νέα βιβλία; Κι όμως θεωρούμε αυτονόητο πως ο παλιός δάσκαλος έχει το προβάδισμα. Γιατί άραγε; Αφού είναι (ελπίζω) κατανοητό σε όλους ότι πρόκειται για ψευδαίσθηση...
Την απάντηση τη δίνει ο Μαγκρίτ με τον πίνακά του. Γιατί δε βλέπουμε την αλήθεια. Βλέπουμε αυτό που θέλουμε να δούμε. Μια διανοητική αναπαράσταση, μια αντανάκλαση του κόσμου μέσα μας, κι όχι τον ίδιο τον κόσμο.
Οι νέοι; Βλέπουν άραγε τα πράγματα όπως εμείς οι παλιοί; Φυσικά και όχι. Βλέπουν από τη δική τους θέση τον κόσμο. Και βιώνουν μια άλλη πραγματικότητα. Μόνο που έχουμε καταφέρει εμείς να κρατάμε την εξουσία και να τους επιβάλλουμε τη δική μας άποψη. Μας το επιτρέπει το όλο πλαίσιο στο οποίο ζούμε. Βαθιά ριζωμένο στις παραδόσεις για σεβασμό στα άσπρα μαλλιά. Έτσι, ακόμη και αν τολμήσει ο νέος συνάδελφος να αντιδράσει, να καταθέσει τη δική του άποψη, θα βιαστούμε να τον χαρακτηρίσουμε αναιδή. Πως πάει να ανατρέψει την καθεστηκυία τάξη. Να φέρει τα πάνω κάτω. Το εποικοδόμημα να γίνει βάση και η βάση εποικοδόμημα.
Γιατί τα λέω όλα αυτά; Μα για να αντιληφθούμε πόσο πονηρά το σύστημα μας εγκλωβίζει στη "λογική" του. Πόσο πατρονάρει τη σκέψη μας.
Κι έπειτα να προχωρήσουμε πιο πέρα. Αναλογιζόμενοι όσα προτείνει ο Μπαλάσκας. Για τη διαλεκτική σχέση κοινωνίας - παιδείας. Όταν στην καθημερινότητά σου υπερασπίζεσαι την παράδοση - ως συντήρηση - και τη μη ανατροπή, ποιον επαναστατικό ρόλο μπορείς ως εκπαιδευτικός να διεκπεραιώσεις; Το σύστημα, η κοινωνία, ξέρει πολύ καλά να προστατεύεται. Να αποκεφαλίζει εν τη γενέσει κάθε στοιχείο αλλαγής και προόδου. Και να αυτοσυντηρείται χάρη στις ψευδαισθήσεις που καλλιεργεί όπως το τυρί στη σαλαμούρα. Η γλώσσα είναι ένας ακόμη μηχανισμός του συστήματος για καλλιέργεια ψευδαισθήσεων. Αυτό εννοεί ο Βιγκεστάιν ταυτίζοντας τα όρια του κόσμου με τα όρια της γλώσσας αλλά και ο Χάιντεγγερ που ορίζει τη γλώσσα ως κατοικία του Είναι.
Ελάτε τώρα και σκεφθείτε το δικό μας ρόλο όταν διδάσκουμε Γλώσσα. Όταν μας λείπει το γνωστικό υπόβαθρο να αντιληφθούμε οι ίδιοι τι είναι γλώσσα. Τότε τι μπορούμε να διδάξουμε; Μα φυσικά τις καταλήξεις των ρημάτων σε -ίζω και τις εξαιρέσεις τους. Αυτό είναι Γλώσσα;
Αποδόμηση, κύριοι συνάδελφοι. Παλιοί και νέοι. Κι απαλλαγή από τα ριζώματα που φωλιάζουν στη σκέψη μας. Δεν υπάρχει μια άποψη για τα πράγματα. Ούτε καν δυισμός. Δεν είναι ο κόσμος μας άσπρος - μαύρος. Το ίδιο και δεν μπορείς να κρίνεις τον καλό δάσκαλο μόνο με τη γνώση ή μόνο με την εμπειρία. Σύνθεση. Εδώ έχει χώρο και χώρα το μπόλιασμα με νέα στοιχεία. Κι όχι η εμμονή στο παλιό ή ακόμη και το αναποδογύρισμα της ως τώρα κατάστασης. Δε φτάνουν αυτά. Θα διακρίνεις το πλαίσιο, θα "ξεζουμάρεις" την εικόνα και θα την επανατοποθετήσεις σε νέο πλαίσιο, θα αλλάξεις θέση και προοπτική, θα προσθέσεις και θα αφαιρέσεις στοιχεία. Κι έπειτα ο έλεγχος. Οδηγήθηκες σε ποιο αποτέλεσμα;
Ο Σολωμός όλη αυτή τη διαδικασία την περιγράφει ως εξής:
"Ποίηση είναι η λογική που έχει μετατραπεί σε εικόνες και αισθήματα."
Μαθηματικά δηλαδή. Αν θέλεις να διδάξεις Γλώσσα πρέπει να κατέχεις καλά τα μαθηματικά. Αυτά ακριβώς που στις παλιές ακαδημίες ήταν πάντα σε δεύτερη μοίρα. Να μπορείς δηλαδή να προσθέσεις 2 κιλά μήλα και 3 κιλά αχλάδια αλλά και να κάνεις αντίστροφα τη διαδρομή, ξεκινώντας από το αποτέλεσμα και φτάνοντας πάλι στα μήλα. Κι έπειτα να καταλάβεις πως είτε πεις μήλα και αχλάδια είτε αγόρια και κορίτσια, πάλι πέντε θα λάβεις για άθροισμα. Ή ακόμη, αν κρατήσεις τα μήλα και τα αχλάδια και αλλάξεις τους αριθμούς, η διαδικασία της πρόσθεσης δεν αλλάζει. Ακόμη και αν εγκαταλείψεις το δεκαδικό σύστημα αρίθμησης. Η δομή της πράξης μένει η ίδια. Αν θέλεις να αλλάξεις και τη δομή θα πρέπει να εγκαταλείψεις την πρόσθεση.
Μπορείς έτσι να "μπεις" και σε ένα κείμενο;
Τότε ναι, μπορείς και αληθινή Γλώσσα να διδάξεις και ίσως ίσως να διαψεύσεις το σύστημα που σε θέλει δασκαλάκο. Να βγάζεις ανθρωπάκια. Μπορείς τότε να αναζητήσεις και το μηχανισμό της μεγάλης αλλαγής. Και να κάνεις την παιδεία όπλο που θα επηρεάσει το κοινωνικό γίγνεσθαι. Ελπίζω προς το καλύτερο. Αλλιώς κάτσε εκεί που κάθεσαι. Αν δεν μπορείς να βελτιώσεις την κατάσταση, τουλάχιστον μην τη χειροτερεύεις...
Κι όμως δεν έγινε κατά λάθος. Ούτε τυχαία.
Μόλις προχτές στην Παραμυθιά, στο σεμινάριο που διοργάνωσε ο σχολικός μας σύμβουλος, ο κ. Κ. Μιχαλάς, κληθήκαμε να παρατηρήσουμε τον ακόλουθο πίνακα του Μαγκρίτ:
και αντιγράφω τα ακόλουθα για τον πίνακα αυτό:
http://estamou.blogspot.com/2010/12/blog-post_17.html
R. Magritte, Ανθρώπινη κατάσταση Ι, 1933
1. »Ποιά είναι η σχέση φυσικής και εικαστικής πραγματικότητας; Ο ίδιος ο Μαγκρίτ σχολιάζει το έργο ως εξής (1940):
"Μπροστά από ένα παράθυρο κοιταγμένο από το εσωτερικό ενός δωματίου τοποθέτησα έναν πίνακα που απεικόνιζε εκείνο ακριβώς το τμήμα του τοπίου που καλυπτόταν από τον πίνακα. Έτσι το δέντρο που απεικονιζόταν στον πίνακα έκρυβε το δέντρο που βρισκόταν πίσω του, έξω από το δωμάτιο. Αυτό τώρα υπήρχε στο νου του θεατή ταυτόχρονα, και μέσα στο δωμάτιο, στον πίκακα και έξω, στο πραγματικό τοπίο. Το ίδιο συμβαίνει και όταν κοιτάζουμε τον κόσμο: τον βλέπουμε σαν κάτι που υπάρχει έξω από εμάς, ενώ δεν είναι παρά μια διανοητική αναπαράσταση αυτού που βιώνουμε μέσα μας...".
Άκουγα λοιπόν τον κ. Μιχαλά να μας μιλά για την "Ανθρώπινη κατάσταση" και για τη διδασκαλία της γλώσσας στους μαθητές μας, κι έφτανε μακρινός απόηχος η φωνή του άλλου δασκάλου, του Λιαντίνη. Για το ίδιο αντικείμενο. Τη γλώσσα.
Τα όρια του κόσμου συμπίπτουν με τα όρια της γλώσσας, κατά τον Βιγκεστάιν, τόνισε ο κ. Μιχαλάς. Αλλά και ο Λιαντίνης την ίδια αξία μας δίδαξε πως έχει η γλώσσα:
Ο Heideegger σημειώνοντας τον άμεσο δεσμό της γλώσσας με την αλήθεια ονομάζει τη γλώσσα κατοικία του Είναι και τους ποιητές φύλακες της αλήθειας.
Ο Holderlin, ο αγαπημένος ποιητής της θεάς Παραφροσύνης, που κατέβηκε ως την άτρεμη διαύγεια του βάθους, είδε στη γλώσσα τη χαρισματική πρωτοδύναμη, που της έχει ταχθεί ν' ανασέρνει το ον από τη χαοτική άβυσσο της αοριστίας στη φωτερή μονιμότητα της μορφής. Οι ποιητές, ιερατικοί καθιδρυτές και πρωτεργάτες της γλώσσας, είναι οι σωτήρες του όντος. Οι ποιητές είναι salvatores dei και μονίμου χριστοί:και το Μόνιμο οι ποιητές το ιδρύουν.Δ. Λιαντίνης, Χάσμα Σεισμού, σελ. 16
Αυτή η γλώσσα που καθημερινά σχεδόν και επί δίωρο διδάσκουμε στους μαθητές μας. Πόση ευθύνη, θεέ μου...
Εσύ, ο κακοπληρωμένος και πολλαπλά απαξιωμένος υπαλληλίσκος, που καρκινοβατείς στην κινούμενη άμμο και με την εφεδρεία να σε στοχεύει. Εσύ και ο μικρός θεός, ο διαπιστευμένος στην αφύπνιση του νου. Που αναρωτιέσαι γιατί να δουλεύεις και να μην τους δουλεύεις εκεί που σε κατάντησαν. Αν το ακούσαμε κι αυτό τόσες φορές το τελευταίο διάστημα.
Αναρωτιέμαι αν έχει νόημα σε κάποιον που τέτοια διλήμματα έχει, να δώσεις απάντηση. Αφού ο ίδιος δεν την ξέρει, ως όφειλε, μιλάω για τους δασκάλους και μόνο, για το σινάφι, τι θα πετύχεις, σε τι θα τον αλλάξεις, αν του εξηγήσεις πως τώρα ακριβώς, περισσότερο από ποτέ, χρωστάει να σταθεί δάσκαλος αληθινός; Ίσως, για κάποιους νέους και μόνο συναδέλφους, να έχει νόημα. Εξάλλου δεν ξεχνώ την αφιέρωση που έκανε ο Λιαντίνης στο βιβλίο του Τα Ελληνικά: "Για τους δασκάλους που δεν έχουν διαβεί το μεσοστράτι της ζωής τους και τους φοιτητές"...
Γι' αυτούς λοιπόν και μόνο, τους νέους. Και ειδικά εκείνους που νιώθουν το βάρος της αποστολής. Αυτούς ας φροντίσουμε να ενθαρρύνουμε σε μια εποχή που έχει βάλει στόχο να τους ισοπεδώσει ψυχολογικά. Βγάζουν με ενθουσιασμό τη σχολή και μετά για χρόνια αμέτρητα τους ταλαιπωρούν και τους βασανίζουν. Αδιόριστοι στην αρχή, αναπληρωτές μετά, να δίνουν ΑΣΕΠ και πάλι να μένουν εκτός σχολείου, να γίνονται μπαλάκια του καθενός στα σχολεία που υπηρετούν. Νέος σου λέει ο άλλος. Δεν έχει ανάγκη!
Ποιος το λέει; Ακόμη και ο συνάδελφος που τράβηξε κάποτε τα ίδια. Και τώρα, κανόνας της ψυχολογίας, ξεφορτώνει σε άλλους διπλά και τρίδιπλα τα δικά του παθήματα. Όπως και τα ανήλικα που εισπράττουν βίαιες συμπεριφορές. Όμοια και οι διδάσκαλοι που παράγει το σύστημα. Οι σκόπιμα ημιμαθείς. Αναπαράγουν ασυνείδητα τις περισσότερες φορές όλα τα κακώς κείμενα.
Τις προάλλες μου έτυχε να ακούσω την περίπτωση για δυο δασκάλες. Η μια στο παραπέντε της σύνταξης. Η άλλη φρέσκια στο δασκαλίκι. Μοίρασαν τάξεις στο σχολείο, πήρε η νεαρή την Πρώτη. Τι άλλο; Η άλλη, η μεγάλη, το γύρισε από δω, το γύρισε από κει, κατάφερε στο τέλος να μην πάρει καθόλου τάξη. Κάτι ώρες μόνο για συμπλήρωση ωραρίου. Πέρασαν δυο τρεις μέρες, άλλαξε γνώμη. Ήθελε τώρα ντε και καλά να πάρει τάξη. Όχι όμως όποια κι όποια. Τόσα χρόνια στο επάγγελμα, δεν είχε το δικαίωμα να διαλέξει;
Πάτησε λοιπόν πόδι. Να φύγει η μικρή δασκάλα από την τάξη της. Να πάρει αυτή τη συμπλήρωση ωραρίου. Και να πάει στην πρώτη η άλλη δασκάλα που είχε την τάξη που άρεζε στη μεγάλη. Τόσο απλά και τόσο εύκολα όλα στο μυαλό της. Πως η ηλικία και τα χρόνια υπηρεσίας σε κάνουν αφεντικό στο σχολείο. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Πώς δημιουργείται αυτή η συνήθεια; Να βλέπουμε τους νέους συναδέλφους ως αμελητέα ποσότητα;
Το επιχείρημα είναι πως ο παλιός έχει εμπειρία. Μα δεν είμαστε τεχνίτες. Δάσκαλοι είμαστε. Κι επομένως εκτός από την εμπειρία μετράει και η γνώση. Πόσοι όμως παλιοί δάσκαλοι σήμερα, απόφοιτοι συνήθως διετούς ακαδημίας, έχουν καλύτερες θεωρητικές γνώσεις από τους νέους που έβγαλαν τετραετή παιδαγωγικά τμήματα; Όταν μάλιστα καλούμαστε να διδάξουμε με νέες μεθόδους και νέα βιβλία; Κι όμως θεωρούμε αυτονόητο πως ο παλιός δάσκαλος έχει το προβάδισμα. Γιατί άραγε; Αφού είναι (ελπίζω) κατανοητό σε όλους ότι πρόκειται για ψευδαίσθηση...
Την απάντηση τη δίνει ο Μαγκρίτ με τον πίνακά του. Γιατί δε βλέπουμε την αλήθεια. Βλέπουμε αυτό που θέλουμε να δούμε. Μια διανοητική αναπαράσταση, μια αντανάκλαση του κόσμου μέσα μας, κι όχι τον ίδιο τον κόσμο.
Οι νέοι; Βλέπουν άραγε τα πράγματα όπως εμείς οι παλιοί; Φυσικά και όχι. Βλέπουν από τη δική τους θέση τον κόσμο. Και βιώνουν μια άλλη πραγματικότητα. Μόνο που έχουμε καταφέρει εμείς να κρατάμε την εξουσία και να τους επιβάλλουμε τη δική μας άποψη. Μας το επιτρέπει το όλο πλαίσιο στο οποίο ζούμε. Βαθιά ριζωμένο στις παραδόσεις για σεβασμό στα άσπρα μαλλιά. Έτσι, ακόμη και αν τολμήσει ο νέος συνάδελφος να αντιδράσει, να καταθέσει τη δική του άποψη, θα βιαστούμε να τον χαρακτηρίσουμε αναιδή. Πως πάει να ανατρέψει την καθεστηκυία τάξη. Να φέρει τα πάνω κάτω. Το εποικοδόμημα να γίνει βάση και η βάση εποικοδόμημα.
Γιατί τα λέω όλα αυτά; Μα για να αντιληφθούμε πόσο πονηρά το σύστημα μας εγκλωβίζει στη "λογική" του. Πόσο πατρονάρει τη σκέψη μας.
Κι έπειτα να προχωρήσουμε πιο πέρα. Αναλογιζόμενοι όσα προτείνει ο Μπαλάσκας. Για τη διαλεκτική σχέση κοινωνίας - παιδείας. Όταν στην καθημερινότητά σου υπερασπίζεσαι την παράδοση - ως συντήρηση - και τη μη ανατροπή, ποιον επαναστατικό ρόλο μπορείς ως εκπαιδευτικός να διεκπεραιώσεις; Το σύστημα, η κοινωνία, ξέρει πολύ καλά να προστατεύεται. Να αποκεφαλίζει εν τη γενέσει κάθε στοιχείο αλλαγής και προόδου. Και να αυτοσυντηρείται χάρη στις ψευδαισθήσεις που καλλιεργεί όπως το τυρί στη σαλαμούρα. Η γλώσσα είναι ένας ακόμη μηχανισμός του συστήματος για καλλιέργεια ψευδαισθήσεων. Αυτό εννοεί ο Βιγκεστάιν ταυτίζοντας τα όρια του κόσμου με τα όρια της γλώσσας αλλά και ο Χάιντεγγερ που ορίζει τη γλώσσα ως κατοικία του Είναι.
Ελάτε τώρα και σκεφθείτε το δικό μας ρόλο όταν διδάσκουμε Γλώσσα. Όταν μας λείπει το γνωστικό υπόβαθρο να αντιληφθούμε οι ίδιοι τι είναι γλώσσα. Τότε τι μπορούμε να διδάξουμε; Μα φυσικά τις καταλήξεις των ρημάτων σε -ίζω και τις εξαιρέσεις τους. Αυτό είναι Γλώσσα;
Αποδόμηση, κύριοι συνάδελφοι. Παλιοί και νέοι. Κι απαλλαγή από τα ριζώματα που φωλιάζουν στη σκέψη μας. Δεν υπάρχει μια άποψη για τα πράγματα. Ούτε καν δυισμός. Δεν είναι ο κόσμος μας άσπρος - μαύρος. Το ίδιο και δεν μπορείς να κρίνεις τον καλό δάσκαλο μόνο με τη γνώση ή μόνο με την εμπειρία. Σύνθεση. Εδώ έχει χώρο και χώρα το μπόλιασμα με νέα στοιχεία. Κι όχι η εμμονή στο παλιό ή ακόμη και το αναποδογύρισμα της ως τώρα κατάστασης. Δε φτάνουν αυτά. Θα διακρίνεις το πλαίσιο, θα "ξεζουμάρεις" την εικόνα και θα την επανατοποθετήσεις σε νέο πλαίσιο, θα αλλάξεις θέση και προοπτική, θα προσθέσεις και θα αφαιρέσεις στοιχεία. Κι έπειτα ο έλεγχος. Οδηγήθηκες σε ποιο αποτέλεσμα;
Ο Σολωμός όλη αυτή τη διαδικασία την περιγράφει ως εξής:
"Ποίηση είναι η λογική που έχει μετατραπεί σε εικόνες και αισθήματα."
Μαθηματικά δηλαδή. Αν θέλεις να διδάξεις Γλώσσα πρέπει να κατέχεις καλά τα μαθηματικά. Αυτά ακριβώς που στις παλιές ακαδημίες ήταν πάντα σε δεύτερη μοίρα. Να μπορείς δηλαδή να προσθέσεις 2 κιλά μήλα και 3 κιλά αχλάδια αλλά και να κάνεις αντίστροφα τη διαδρομή, ξεκινώντας από το αποτέλεσμα και φτάνοντας πάλι στα μήλα. Κι έπειτα να καταλάβεις πως είτε πεις μήλα και αχλάδια είτε αγόρια και κορίτσια, πάλι πέντε θα λάβεις για άθροισμα. Ή ακόμη, αν κρατήσεις τα μήλα και τα αχλάδια και αλλάξεις τους αριθμούς, η διαδικασία της πρόσθεσης δεν αλλάζει. Ακόμη και αν εγκαταλείψεις το δεκαδικό σύστημα αρίθμησης. Η δομή της πράξης μένει η ίδια. Αν θέλεις να αλλάξεις και τη δομή θα πρέπει να εγκαταλείψεις την πρόσθεση.
Μπορείς έτσι να "μπεις" και σε ένα κείμενο;
Τότε ναι, μπορείς και αληθινή Γλώσσα να διδάξεις και ίσως ίσως να διαψεύσεις το σύστημα που σε θέλει δασκαλάκο. Να βγάζεις ανθρωπάκια. Μπορείς τότε να αναζητήσεις και το μηχανισμό της μεγάλης αλλαγής. Και να κάνεις την παιδεία όπλο που θα επηρεάσει το κοινωνικό γίγνεσθαι. Ελπίζω προς το καλύτερο. Αλλιώς κάτσε εκεί που κάθεσαι. Αν δεν μπορείς να βελτιώσεις την κατάσταση, τουλάχιστον μην τη χειροτερεύεις...
ΜΑΡΙΟΡΗ- Αριθμός μηνυμάτων : 5300
Εγγραφή : 13/01/2008
Απ: Η ΒΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ
από ΜΑΡΙΟΡΗ Κυρ Οκτ 02, 2011 10:34 am
Ceci n' est pas une pipe!!!
http://estamou.blogspot.com/2010/12/blog-post_17.html
R. Magritte, Η χρήση των λέξεων Ι, 1928-29
»Στο έργο Η χρήση των λέξεων Ι ο Μαγκρίτ απεικονίζει μια πίπα γράφοντας από κάτω "Ceci n`est pas une pipe". Δείχνει έτσι ότι το αντικείμενο και η απεικόνισή του δεν ταυτίζονται αυτονόητα και ότι η λεκτική εκφορά μπορεί να αναιρέσει την εικόνα. Το "Τούτο εδώ δεν είναι πίπα" σημαίνει ότι έχουμε μπροστά μας απλώς ένα δισδιάστατο ζωγραφισμένο αντικείμενο που, από λαθεμένη χρήση της γλώσσας μπορεί να εκληφθεί ως πραγματικό, αλλά που ασφαλώς έχει διαφορετική λειτουργία, γιατί δεν μπορεί φυσικά κανείς να καπνίσει με μια ζωγραφισμένη πίπα, όπως δεν μπορεί να φοβάται μήπως τον δαγκώσει η λέξη "σκύλος". O E.H. Gombrich εύστοχα είχε τονίσει ότι, ενώ ο πραγματικός κόσμος δεν μοιάζει με μια επίπεδη επιφάνεια, μια επίπεδη επιφάνεια μπορεί να μοιάζει με τον πραγματικό κόσμο...
Αφού διαβάσεις το παραπάνω, και δεις βεβαίως και τον πίνακα του Μαγκρίτ, σκέψου:
Τι είναι η παιδεία; Τι είναι το σχολείο; Τι είναι δάσκαλος;
ΜΑΡΙΟΡΗ- Αριθμός μηνυμάτων : 5300
Εγγραφή : 13/01/2008
Παρόμοια θέματαΣελίδα 1 από 1
Δικαιώματα σας στην κατηγορία αυτή
Δεν μπορείτε να απαντήσετε στα Θέματα αυτής της Δ.Συζήτησης|
|
|