ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΗΒΕΙΑΣ

Προβλήματα εφηβείας

Εφηβεία λέμε τη χρονική περίοδο που ξεκινάει από την αρχή της ήβης (έντεκα με δεκατέσσερα) και φτάνει μέχρι τα δεκαοχτώ περίπου. Είναι η μεταβατική περίοδος που το παιδί γίνεται ενήλικος και σχεδόν πάντα παρουσιάζονται κάποιες δυσκολίες τόσο για τον έφηβο, όσο και για τους γονείς του. Αυτό οφείλεται σε διάφορους λόγους:

Ο έφηβος θέλει να καθιερώσει την ανεξαρτησία του και το δικαίωμα να έχει τη δική του γνώμη. Αναπόφευκτα λοιπόν δημιουργούνται εντάσεις και διαφωνίες, που μπορεί να τον απομακρύνουν συναισθηματικά από την οικογένεια.

Επηρεάζεται πολύ πιο εύκολα από τους φίλους του απ' όσο το μικρότερο παιδί. Αυτό σημαίνει πως η δική σας επίδραση μειώνεται. Ο έφηβος υιοθετεί διαφορετικές και, καμιά φορά, αντίθετες στάσεις και ενδιαφέροντα από εκείνα της οικογένειας του. Συνηθισμένο παράδειγμα αποτελεί η μοντέρνα (και για τους γονείς εξωφρενική) γραμμή στα ρούχα, το χτένισμα και τη μουσική

Ο έφηβος βιώνει έντονες σωματικές αλλαγές, τόσο από πλευράς ανάπτυξης, όσο και από πλευράς σεξουαλικότητας. Τα καινούρια σεξουαλικά συναισθήματα μπορεί να είναι και να προκαλέσουν σύγχυση, ενοχή και απόγνωση.

Οι έφηβοι είναι συχνά εξαιρετικά αμήχανοι και αυτό, μαζί με τα έντονα συναισθήματα που νιώθουν, μπορεί να δυσκολέψει τους γονείς στην προσπάθεια να τους συμβουλέψουν και να τους καθησυχάσουν.

Ευτυχώς, οι περισσότεροι έφηβοι περνούν αυτή την περίοδο χωρίς να τους αφήσει μεγάλα τραύματα. Μάλλον οι γονείς είναι εκείνοι που συνήθως υποφέρουν περισσότερο. Παρ' όλα αυτά, η ηλικία αυτή έχει αρκετές δυσκολίες, μερικές από τις οποίες, όσο και να κουράζουν τους ίδιους τους έφηβους και τους γονείς τους, στην πραγματικότητα αποτελούν φυσιολογικά γνωρίσματα της περιόδου.

Άλλες όμως, που ξεφεύγουν από το φυσιολογικό, θα πρέπει ν' αντιμετωπιστούν όσο γίνεται γρηγορότερα.

Απότομες αλλαγές της διάθεσης

Ίσως η πιο συνηθισμένη ανησυχία των γονιών είναι η συχνά κακή διάθεση του εφήβου. Καμιά φορά μπορεί να είναι πολύ ήσυχος, μουτρωμένος και αντικοινωνικός ενώ άλλοτε ακριβώς το αντίθετο: ενθουσιασμένος, γεμάτος ζωντάνια και αυτοπεποίθηση. Άλλες μέρες πιθανό να εμφανίζεται τελείως αδιάφορος απέναντι στις ανάγκες σας και άλλοτε ακριβώς το αντίθετο. Αυτές οι απότομες αλλαγές, που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει, δεν έχουν τίποτε το ανώμαλο. Θα χρειαστεί ν' ανησυχήσετε πραγματικά, μόνο όταν η συμπεριφορά του παιδιού σας έχει και άλλες επιπτώσεις, π.χ. αν δεν τα πέρα με το σχολείο, αν το σε μπελάδες ή αν δυσκολεύει τις σχέσεις με τους συνομίληκούς του.

Σεξουαλική περιέργεια και πείραμα

Η σεξουαλική περιέργεια και διέγερση είναι φαινόμενα απόλυτα φυσιολογικά και δείγματα υγείας. Αποτελούν κοινό γνώρισμα της εφηβείας. Θυμηθείτε ακόμα, ότι το ενδιαφέρον του εφήβου για άτομα του ίδιου φύλου αποτελεί επίσης φυσιολογικό στις αρχές της περιόδου αυτής. Η σεξουαλική περιέργεια και διέγεροη καταλήγουν πάντα σε κάποια μορφή σεξουαλικής συμπεριφοράς.

Ο αυνανισμός αποτελεί την πιο συνηθισμένη μορφή σεξουαλικής συμπεριφοράς στα πρώτα χρόνια της εφηβείας. Αντίθετα με παλιότερες γνώμες, δεν προκαλεί καμιά απολύτως βλάβη. Αποτελεί μάλιστα διέξοδο για σημαντικό ποσοστό σεξουαλικής ενέργειας, σε μια ηλικία που οι σεξουαλικές επαφές δεν είναι πάντα εύκολες, μα ούτε και σκόπιμες.

Το ενδιαφέρον για το άλλο φύλο αναπτύσσεται γρήγορα στους περισσότερους εφήβους και αποτελεί μια έντονη, υγιή και φυσιολογική φάση της ανάπτυξης. Η στάση της κοινωνίας απέναντι στις σεξουαλικές σχέσεις των εφήβων διαφέρει από πολιτισμό σε πολιτισμό. Στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες, τέτοιες σχέσεις δεν εγκρίνονται, ούτε νομικά ούτε ηθικά, πριν την ηλικία των δεκάξι. Πάντως η ηλικία που ταιριάζει σ' έναν έφηβο ν' αρχίσει να έχει σεξουαλικές σχέσεις είναι σχετική, μια και κάθε άτομο αναπτύσσεται σωματικά και συναισθηματικά, με διαφορετικό ρυθμό. Μερικοί έφηβοι είναι ώριμοι ν' αντιμετωπίσουν την κατάσταση από τα δεκαπέντε τους, ενώ άλλοι ωριμάζουν πολύ αργότερα.

Οι ελεύθερες προγαμιαίες σχέσεις που γίνονται αδιάκριτα, χωρίς συναισθηματικό «δέσιμο», είναι πιθανό ν' αποτελούν αντίδραση σ' ένα αίσθημα μοναξιάς και αναξιότητας. Η συμπεριφορά αυτή είναι μια προσπάθεια του νέου να πάρει προσοχή και κάποια αυτοπεποίθηση. Συνήθως όμως φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα

Οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις δεν είναι κάτι ασυνήθιστο ούτε ανώμαλο στα πρώτα χρόνια της εφηβείας. Ο συνδυασμός της σεξουαλικής διέγερσης και της ανάγκης για σχέσεις με άλλους ανθρώπους της ίδιας ηλικίας έξω από την οικογένεια, μπορεί να σε οδηγήσει σε ομοφυλοφιλική δραστηριότητα. Όσο φοβερό κι αν σας φαίνεται αυτό, δεν είναι ασυνήθιστο και δεν έχει αποδειχτεί με κανένα τρόπο βλαβερό. Ωστόσο, δεν εξελίσσονται όλες οι σχέσεις αυτές σε σωματικές και είναι απόλυτα φυσιολογικό να «ερωτευτεί» ένας νέος έντονα αλλά «πλατωνικά» κάποιο ιδιαίτερα γοητευτικό ή δημοφιλές άτομο του ίδιου φύλου. Στη μεγάλη πλειοψηφία των νέων ανθρώπων, αυτό το είδος δραστηριότητας παραχωρεί γρήγορα τη θέση του στο ενδιαφέρον για το αντίθετο φύλο.

Η πραγματική ομοφυλοφιλία, δηλαδή το σωματικό ενδιαφέρον για το ίδιο φύλο, που συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή, δεν οφείλεται στην ομοφυλοφιλική εμπειρία από την περίοδο της ήβης. Έχει τις ρίζες της σε ένα συνδυασμό ορμονικών επιδράσεων και κακών σχέσεων με τους γονείς στα πρώτα χρόνια της ζωής. Η γενική νοοτροπία έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια σε τέτοιο σημείο, ώστε να μη θεωρείται πια η ομοφυλοφιλία σαν διαταραχή. Εκείνο που έχει περισσότερη σημασία εδώ, είναι αν ο ομοφυλόφιλος αισθάνεται ευτυχισμένος ή όχι με τη σεξουαλικότητα του. Οι έφηβοι συνήθως ανησυχούν και συγχύζονται όταν νιώσουν κάποια ομοφυλοφιλική τάση. Ακόμα και στην ενήλικη ζωή, πολλοί ομοφυλόφιλοι δύσκολα προσαρμόζονται με το γεγονός ότι είναι «διαφορετικοί».

Κατάθλιψη και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά

Παραπάνω μίλησα για τις απότομες αλλαγές στη διάθεση. Όλοι οι έφηβοι περνούν τέτοιες φάσεις, όπου μοιάζουν να είναι δυστυχισμένοι και εκνευρισμένοι. Μερικοί, ωστόσο, υποφέρουν από ένα σοβαρότερο πρόβλημα, την κατάθλιψη, που δεν είναι ασυνήθιστη σ' αυτή την περίοδο. Σαν συνέπεια της κατάθλιψης, το παιδί στενοχωριέται το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου, τρώει και κοιμάται άσχημα, δεν μπορεί να συγκεντρωθεί, είναι υπερευαίσθητο, κλαίει συχνά και δεν τα πηγαίνει καλά στο σχολείο. Μπορεί ακόμα να γίνει νευρικό και να παραπονιέται για οργανικά συμπτώματα, όπως στομαχόπονο, πονοκέφαλο, τάση για εμετό ή για λιποθυμία.

Σημείο κινδύνου: Μερικοί έφηβοι μελαγχολούν σε τέτοιο βαθμό, ώστε κάνουν κακό στον εαυτό τους, είτε σαν μια απεγνωσμένη προσπάθεια να ζητήσουν βοήθεια, είτε επειδή θέλουν πραγματικά ν' αυτοκτονήσουν. Οι πιο συνηθισμένες μέθοδοι που χρησιμοποιεί το παιδί αυτής της ηλικίας για να προκαλέσει κακό στον εαυτό του, είναι είτε να πάρει υπερβολική δόση χαπιών, είτε να χαράξει ή να κόψει τις φλέβες του. Παρόλο που οι ενέργειες αυτές γίνονται συχνά με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην μπορεί να επακολουθήσει σοβαρή ζημιά, αποτελούν πάντα σημάδι έντονης απόγνωσης και θα πρέπει να τις πάρετε στα σοβαρά.

Το αίτιο της κατάθλιψης δεν είναι πάντα φανερό. Πιθανό να οφείλεται σε οικογενειακές εντάσεις, σε σχολικές δυσκολίες ή σε σχέσεις με άλλα άτομα. Καμιά φορά, ακόμα και μετά από επίμονες προσπάθειες να διευκρινιστεί το αίτιο, τίποτα δεν ανακαλύπτεται. Μα είτε υπάρχει φανερό αίτιο είτε όχι, θα πρέπει πάντα να ζητήσετε βοήθεια, αν το παιδί σας προσπαθεί να βλάψει τον εαυτό του.

Σκασιαρχείο

Αυτό διαφέρει από την άρνηση του παιδιού να πάει σχολείο και από τη σχολική φοβία. Αντίθετα με τις δύο παραπάνω περιπτώσεις, οι μαθητές που το σκάνε, δε φοβούνται ούτε το σχολείο, ούτε το χωρισμό από τους γονείς τους. Συχνά λένε ότι πάνε σχολείο, μα δεν εμφανίζονται εκεί ή πηγαίνουν, δίνουν το παρόν και μετά φεύγουν. Προτιμούν να βγαίνουν έξω με φίλους και συχνά, επειδή δεν έχουν τι να κάνουν, αλητεύουν και βρίσκονται μπλεγμένοι.

Οι έφηβοι μπορεί να κάνουν σκασιαρχείο επειδή βαριούνται ή έχουν κουραστεί από το σχολείο ή επειδή το σκάνε οι φίλοι τους. Μερικοί δεν πάνε επειδή δυσκολεύονται στα σχολικά μαθήματα, ιδιαίτερα αν είναι παιδιά με καθυστερημένη ανάπτυξη, που δεν έχει διαγνωστεί. Καμιά φορά, οι γονείς οι ίδιοι ενθαρρύνουν το σκασιαρχείο, όταν δεν επιμένουν αρκετά ότι το παιδί τους πρέπει να πάει σχολείο. Το σκασιαρχείο, που είναι κάτι το συνηθισμένο σε πολλές φτωχές αστικές περιοχές, θα πρέπει ν' ανησυχήσει τους γονείς, όχι μόνο επειδή τα παιδιά αυτά παραβιάζουν το νόμο και δεν εκπαιδεύονται, αλλά και γιατί μπορούν να βρουν τον μπελά τους με διάφορους τρόπους. Αν το παιδί σας το σκάει από το σχολείο, θα πρέπει να κρατήσετε μια σταθερή στάση, επιμένοντας να παρακολουθεί τακτικά. Αν δεν τα καταφέρετε, ζητήστε κάποια συμπαράσταση.

Αντικοινωνική συμπεριφορά

Ο εκφοβισμός, η κλεψιά, τα συνεχή ψέματα, η σκληρότητα και η επιθετικότητα είναι μερικά από τα προβλήματα που μπορεί να σας ανησυχήσουν σοβαρά. Το είδος αυτό της συμπεριφοράς παρουσιάζεται συχνότερα στις πόλεις παρά στην ύπαιθρο. Υπάρχουν πολλά αίτια, που έχουν την τάση να ποικίλλουν στους διάφορους πολιτισμούς. Σε γενικές γραμμές ωστόσο, μερικές από τις πιο σοβαρές αιτίες αντικοινωνικής συμπεριφοράς περιλαμβάνουν την κακή επίδραση ορισμένων φίλων και το λαθεμένο τρόπο πειθαρχίας εκ μέρους των γονιών, ιδιαίτερα όταν είναι είτε πολύ σκληρή είτε πολύ μαλακή - και καμιά φορά ανύπαρκτη. Μερικοί πιστεύουν ότι κακή επίδραση ασκούν και οι ταινίες που δείχνουν τέτοιους τρόπους συμπεριφοράς. Θα πρέπει να πάρετε στα σοβαρά κάθε μορφή αντικοινωνικής συμπεριφοράς που εμφανίζει το παιδί σας.

Κακές επιρροές

Το σημαντικότερο αίτιο για την κατάχρηση ναρκωτικών αποτελεί η επίδραση των άλλων. Αν οι γονείς καπνίζουν ή πίνουν, είναι πολύ πιθανό να κάνουν το ίδιο και τα παιδιά τους. Αν οι φίλοι πειραματίζονται με ναρκωτικά, πολύ δύσκολα θ' αντισταθεί κανείς στον πειρασμό να τους μιμηθεί. Η στάση των στενών συγγενών και φίλων έχει μεγάλη επίδραση. Αν εσείς καπνίζετε, μη σας φανεί περίεργο που θα καπνίζει και το παιδί σας ή αν πειραματίζεται με άλλες ουσίες που προκαλούν εθισμό.

Ο πειραματισμός γρήγορα μπορεί να γίνει εθισμός. Ο πειραματισμός με ναρκωτικά αποτελεί ένα πολύ σοβαρό θέμα, για διάφορους λόγους. Όλα τα ναρκωτικά βλάπτουν τον οργανισμό και τα περισσότερα προκαλούν εθισμό. Σοβαρές βλάβες της υγείας και θάνατοι από κατάχρηση ναρκωτικών έχουν πάρει τον τελευταίο καιρό επιδημικές διαστάσεις. Αν το παιδί σας παίρνει ναρκωτικά ή πίνει πολύ οινόπνευμα, θα το καταλάβετε από μια αρκετά φανερή αλλαγή στην προσωπικότητα του, από μια συμπεριφορά που είναι σχεδόν αδύνατο να προβλεφθεί, υπερβολική υπνηλία, απώλεια των δεξιοτήτων του ή αποτυχία στο σχολείο. Συνηθισμένη είναι και η κακή σωματική υγεία. Αν κάνει ενέσεις, θα φαίνονται τα τρυπήματα της βελόνας, συνήθως στα μπράτσα.

Παράδειγμα: Ο Σάιμον, δεκαπέντε ετών, υπήρξε πάντα ένα έξυπνο και χαρούμενο παιδί. Όμως μέσα σε μια περίοδο έξι μηνών έγινε εξαιρετικά νευρικός, αντικοινωνικός, με απότομες αλλαγές στη διάθεση. Ήταν δυσάρεστος στην οικογένεια του και καθόλου συνεργάσιμος. Έχασε κάθε ενδιαφέρον για την εμφάνιση του, άρχισε να μην τα πηγαίνει καλά στο σχολείο και αρνιόταν να σηκωθεί το πρωί. Όταν οι γονείς του υποψιάστηκαν μήπως είχε εθιστεί στα ναρκωτικά, έψαξαν τα ρούχα και το δωμάτιο του και βρήκαν στο καλάθι αχρήστων πεταμένα άδεια μπουκάλια κόλλας.

Αν έχετε την παραμικρή υπόνοια πως το παιδί σας χρησιμοποιεί ναρκωτικά, μιλήστε του γι' αυτό, προσπαθήστε να του εξηγήσετε ότι κάνει κακό στον εαυτό του και πείστε το να έρθει μαζί σας να κουβεντιάσετε το θέμα με το γιατρό. Αν θέλετε να σιγουρευτείτε πως το παιδί σας δε θα κάνει κατάχρηση ναρκωτικών, δώστε οι ίδιοι το καλό παράδειγμα και φροντίστε να πληροφορηθεί τους κινδύνους που ελλοχεύουν.

Ψύχωση

Περίπου ένας στους 200 εφήβους μπορεί να υποφέρει από σοβαρές ψυχικές νόσους που συνήθως περιλαμβάνονται στην κατηγορία των ψυχώσεων. Η μορφή της ψύχωσης που γνωρίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι είναι η σχιζοφρένεια. Σε μια ψυχασθένεια, όπως είναι η σχιζοφρένεια, παρατηρείται δραματική και σοβαρή διαταραχή της συμπεριφοράς. Μπορεί να παρουσιαστεί ξαφνικά ή βαθμιαία. Συνήθως εμφανίζεται μια αλλαγή στη διάθεση του νεαρού ατόμου και στο επίπεδο δραστηριότητας του είτε ληθαργική είτε υπερδραστήρια - ενώ η γενική του συμπεριφορά μπορεί να γίνει πολύ παράξενη. Οι σκέψεις του είναι συχνά συγκεχυμένες, παίρνουν τη μορφή παραληρήματος και μπορεί να επιβραδυνθούν ή να επιταχυνθούν. Συνήθως το άτομο χάνει όλες τις αναστολές του. Οι σχιζοφρενείς συχνά ακούν φωνές και έχουν παραισθήσεις - νομίζουν πως είναι κάποιοι άλλοι ή πως κάτι συμβαίνει το οποίο στην πραγματικότητα υπάρχει μόνο στη φαντασία τους. Αργά ή γρήγορα, γίνεται φανερό πως κάτι δεν πάει καλά κι ότι δε θα βελτιωθεί η κατάσταση χωρίς ιατρική βοήθεια.

Τι πρέπει να κάνετε αν ανησυχείτε για το έφηβο παιδί σας;

Σαν πρώτο βήμα, αναρωτηθείτε αν η συμπεριφορά που σας ανησυχεί είναι το είδος της συμπεριφοράς που εμφανίζεται φυσιολογικά στην εφηβεία. Τέτοια παραδείγματα περιλαμβάνουν απότομες αλλαγές της διάθεσης, εριστικότητα και προτίμηση του παιδιού να βρίσκεται μόνο του ή με φίλους, παρά με σας. Το έφηβο παιδί έχει ανάγκη να δείξει πως είναι διαφορετικό από σας. Και το κάνει αυτό, υιοθετώντας μόδες στα ρούχα, το χτένισμα, τη μουσική κ.ο.κ. Θέλει να είναι πιο ανεξάρτητο και να μένει έξω μέχρι αργά το βράδυ. Όλα αυτά είναι απολύτως φυσιολογικά και, εφόσον η συμπεριφορά του δε βλάπτει κανένα, δεν υπάρχει λόγος να ανησυχήσετε. Καμιά φορά, ίσως χρειαστεί να πάρετε μια βαθιά ανάσα ή να μετρήσετε ως το δέκα ή να βγείτε από το δωμάτιο. Η εφηβική συμπεριφορά μπορεί να εκνευρίσει τους άλλους, μα αν είναι αβλαβής, δε θα πρέπει πάντα να αντιστέκεστε. Επιβάλλεται ωστόσο, να θέσετε ορισμένα όρια, που θα πρέπει να είναι αρκετά ελαστικά ώστε να επιτρέπουν τη φυσιολογική εξερεύνηση.

Οριοθέτηση χωρίς παραβίαση. Αν ο έφηβος ξεπερνάει τα όρια ή αν βρίσκει συχνά τον μπελά του, τότε θα πρέπει να δείξετε αυστηρότητα. Κάτι τέτοιο είναι σημαντικό για να καταλάβει το παιδί πως εσείς ελέγχετε την κατάσταση. Ίσως αποφασίσετε, λ.χ., πως είναι λογικό να μένει έξω τα βράδια μέχρι τις έντεκα, αλλά όχι αργότερα. Αν παραβιάζει συστηματικά αυτό το χρονικό όριο, τότε ίσως θα χρειαστεί να επιμείνετε σε μια νωρίτερη ώρα ή να τον κρατήσετε μέσα μερικές φορές όταν θέλει να βγει έξω. Πιθανό να μπορείτε ν' ανεχθείτε την κακή διάθεση και τη μελαγχολία του, όταν όμως γίνεται συχνά αναιδής, θα πρέπει να απαιτήσετε να βελτιώσει τη συμπεριφορά του.

Αν η συμπεριφορά του έφηβου παιδιού σας είναι βλαβερή ή πέρα από τα όρια που θα περίμενε κανείς φυσιολογικά, το επόμενο βήμα είναι να προσπαθήσετε να καταλάβετε τι δεν πάει καλά.

Η κατάθλιψη και η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά σχεδόν πάντα αποτελούν αντιδράσεις σε αγχώδεις καταστάσεις, που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει.

Έφηβοι που έχουν αντικοινωνική συμπεριφορά ή κάνουν σκασιαρχείο συχνά, αντιγράφουν φίλους και αντιδρούν είτε σε μεγάλη επιείκεια είτε σε υπερβολική αυστηρότητα των γονιών τους.

Όσοι κάνουν κατάχρηση ναρκωτικών ωθούνται και από το στρες και από το παράδειγμα άλλων. Τα σεξουαλικά προβλήματα συνήθως αντανακλούν βαθύτερες δυσκολίες απέναντι στη διαδικασία της ανάπτυξης.

Τι μπορείτε να κάνετε;

Θα πρέπει να υποβάλετε στον εαυτό σας μερικές ερωτήσεις:

Δίνω στο παιδί αρκετή ανεξαρτησία, θέτοντας συγχρόνως τα σωστά όρια;

Καταλαβαίνω τις εντάσεις που μπορεί να νιώθει το παιδί μου; Για παράδειγμα, τις σχέσεις του με το αντίθετο φύλο, τις σχολικές πιέσεις, κ.ο.κ.;

Το βοηθάω να μιλήσει για πράγματα που μπορεί να το απασχολούν; Για παράδειγμα, θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού;

Υπάρχουν εντάσεις στην οικογένεια που μπορεί να το στενοχωρούν, ακόμα κι αν δε συμμετέχει άμεσα σ' αυτές;

Γνωρίζω πώς είναι τα πράγματα στο σχολείο;

Αν απαντήσατε σε όλες τις παραπάνω ερωτήσεις και πήρατε τα απαραίτητα μέτρα, αλλά εξακολουθείτε ν' ανησυχείτε για τη συμπεριφορά του έφηβου παιδιού σας, τότε κρατήστε μια σταθερή στάση και επιμείνετε να ζητήσει βοήθεια, κατά προτίμηση μαζί με σας, αλλά και μόνο του αν είναι απαραίτητο. Ο γιατρός σας θα μπορεί να βοηθήσει, είτε συμβουλεύοντας είτε καθησυχάζοντας σας. Ίσως όμως, θεωρήσει πως το παιδί έχει ανάγκη από ειδική βοήθεια. Στα ζητήματα αυτά θα πρέπει ν' ακολουθήσετε τη συμβουλή του. Τα εφηβικά προβλήματα συχνά διορθώνονται με τον καιρό. Αν όμως ο γιατρός σας ανησυχεί για τη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι απαραίτητο να δεχτείτε πρόσθετη βοήθεια.

Βιβλιογραφία

Προβλήματα των παιδιών - Πως οι γονείς θα τα καταλάβουν και θα τα ξεπεράσουν, Μπράϊαν Λασκ, Πρώτη έκδοση 1986, Εκδόσεις Ψυχογιός

_________________________

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΡΘΡΟΥ ΑΠΟ http://health.veria.gr/web/guest/provefivias

Η εφηβεία σαν έννοια είναι, σε μεγάλο βαθμό, δημιούργημα του δυτικού πολιτισμού. Σε άλλες πιο απλές κοινωνίες, οι νέοι μόλις καταστούν έτοιμοι βιολογικά για τεκνοποίηση, θωρούνται ενήλικες. Αντίθετα, στις δυτικές κοινωνίες η εφηβεία είναι μια περίοδος χάριτος - μια περίοδος προπαρασκευής και ωρίμανσης - ώστε οι έφηβοι να προετοιμαστούν για τις πολυσύνθετες υποχρεώσεις που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν ως ενήλικες.

Στην Ελλάδα ειδικότερα, η εφηβεία τείνει να παρατείνεται για όλο και περισσότερα χρόνια, καθώς συχνά οι οικογένειες προστατεύουν τα παιδιά τους κατά τη δεύτερη αλλά και τρίτη δεκαετία της ζωής τους. Η εφηβεία μπορεί να παρομοιαστεί με έναν ανεμοστρόβιλο που παρασύρει τα πάντα στο πέρασμά του, και αφήνει πίσω του ένα τελείως νέο τοπίο. Όλοι μας την έχουμε περάσει, περισσότερο ή λιγότερο έντονα, οι πιο πολλοί από εμάς την έχουμε συνδέσει με τα μαθητικά μας χρόνια και συχνή είναι η νοσταλγία που νιώθουμε για την εποχή εκείνη. Στην πραγματικότητα, είναι μια ηλικία που πολύ συχνά ωραιοποιείται από τους μεγάλους. Το μυαλό όμως ξεγελιέται, τείνει να απωθεί, να σβήνει όλα εκείνα τα δυσάρεστα πράγματα που μας βασάνισαν τα χρόνια εκείνα, και θυμάται μόνο πως τα πράγματα τότε ήταν πιο έντονα, πιο χρωματιστά, πολλές πράξεις ρουτίνας σήμερα, τότε είχαν την υπόσταση πρωτόγνωρων εμπειριών.

Σήμερα θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε τα χρόνια της εφηβείας, όχι τόσο για να τα εκλογικεύσουμε και μοιραία να απομυθοποιήσουμε την αίγλη που έχουν επάνω σε μας τους μεγάλους, αλλά για να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τους εφήβους καλύτερα, να αφουγκραστούμε τις ανησυχίες και τους πόθους τους, και να κατανοήσουμε τις αδυναμίες τους. Σήμερα λοιπόν, θα αναφερθούμε στις αλλαγές που συμβαίνουν κατά την εφηβεία, αλλαγές τόσο ορμονικές, βιολογικές όσο και συναισθηματικές, διανοητικές και κοινωνικές, και θα διερευνήσουμε τις συγκρούσεις που δημιουργούνται, και είναι απόρροια των αλλαγών αυτών.

Οι βιολογικές αλλαγές

Ο έφηβος μπορεί να παρομοιαστεί με μια κερασιά την άνοιξη: Αφουγκράζεται τις αλλαγές των καιρών καταλαβαίνει πως είναι η ώρα να ξυπνήσει από την χειμερία νάρκη της και οι χυμοί αρχίζουν να κυλάν στα κλαδιά της. Φύλλα ξεφυτρώνουν και λουλουδάκια που δειλά δειλά θα μεταμορφωθούν σε άγουρους καρπούς αρχικά, αλλά θα ωριμάζουν ταχύτατα κάτω από τις ευεργετικές επιδράσεις του ήλιου.

Η ήβη ξεκινάει όταν οι πρώτες ορμόνες του φύλου αρχίζουν και παράγονται σε μικρές αρχικά, αλλά σταδιακά σε όλο και μεγαλύτερες ποσότητες. Η τεστοστερόνη στα αγόρια και η οιστραδιόλη στα κορίτσια ξεχύνονται στα αγγεία τους και είναι υπεύθυνες για μια ορμονική έκρηξη που μετατρέπεται σε αναπτυξιακές και βιολογικές εκρήξεις.

Τα αγόρια αποκτούν περισσότερη μυϊκή μάζα, ψηλώνουν απότομα, τα γεννητικά τους όργανα μεγαλώνουν και οι όρχεις καθίστανται ικανοί για σπερματογένεση. Ο χώρος του εφηβαίου και οι μασχάλες αποκτούν τρίχωση και το πρώτο χνούδι ξεπροβάλει στο πρόσωπο. Τα οστά του σώματος αναπτύσσονται με γοργούς ρυθμούς, με αποτέλεσμα για κάποια περίοδο να φαίνεται πως έχουν δυσανάλογα μακριά χέρια και πόδια. Η φωνή σπάει, κυμαίνεται από πολύ χαμηλούς σε πολύ υψηλούς τόνους για να έρθει και να σταθεροποιηθεί στην βραχνάδα της ανδρικής φωνής.

Ενώ στα αγόρια το πιο ορατό και χαρακτηριστικό σημάδι της επίδρασης των ορμονών του φύλου είναι οι ονειρώξεις, στα κορίτσια το πιο εντυπωσιακό τέτοιο σημάδι είναι η έμμηνος ρήση. Η έμμηνος ρήση μπορεί να είναι μια τρομακτική εμπειρία για τα κορίτσια που δεν έχουν σωστή και υπεύθυνη πληροφόρηση για το τι ακριβώς είναι και τι ακριβώς σημαίνει, και σίγουρα είναι μια τραυματική εμπειρία για όσα κορίτσια έχουν πλήρη άγνοια για το θέμα αυτό. Κατά την ήβη το σώμα των κοριτσιών αρχίζει να αποκτά περισσότερο λιπώδη ιστό και να στρογγυλεύει. Το στήθος αναπτύσσεται, και με γεωμετρικούς προόδους, το βιολογικό υπόβαθρο της εφήβου ετοιμάζεται ώστε να της επιτρέψει αργότερα να γίνει μητέρα. Η φωνή των κοριτσιών επίσης παίρνει μια χαρακτηριστική χροιά, μπορεί για κάποιο χρονικό διάστημα να γίνει ιδιαίτερα βραχνή και να σπάει, για να σταθεροποιηθεί αργότερα στην χαρακτηριστική φωνή της γυναίκας.

Όπως θα δούμε παρακάτω το πρώτο συναίσθημα που αντιμετωπίζει ο έφηβος είναι ο φόβος, ο τρόμος για όλες τις αλλαγές που συμβαίνουν επάνω του. Όση πληροφόρηση κι αν παράσχουμε στα παιδιά πριν την έναρξη της εφηβείας για αυτά που θα συμβούν στο σώμα τους, τα παιδιά είναι αναπόφευκτο να ανησυχήσουν και να τρομάξουν με τις αλλαγές αυτές. Ο φόβος αυτός είναι απόλυτα φυσιολογικός, και συχνά θα συγκρούεται με το αίσθημα της υπερηφάνειας, το αίσθημα της χαράς πως μεγαλώνουν, πως αφήνουν πίσω τους την παιδική ηλικία και μπαίνουν αργά αλλά σταθερά στη φάση της ενήλικης ζωής. Βέβαια, το να αφήνουμε πίσω μας μια ηλικία, και ειδικότερα την παιδική ηλικία είναι κάτι που πονάει, όπως πονάει οποιοσδήποτε αποχωρισμός. Οι έφηβοι το διαισθάνονται αυτό και μπορεί να έχουν κρίσεις ταυτότητας και μελαγχολίας όπως θα δούμε πιο αναλυτικά στη συνέχεια.

Οι Διανοητικές Αλλαγές

Στην εφηβεία γίνεται η ολοκλήρωση της διανοητικής ανάπτυξης των παιδιών. Σύμφωνα με την ορολογία της παιδοψυχολογίας, οι έφηβοι περνούν από το στάδιο της ενεργητικής νοημοσύνης, στο στάδιο της τυπικής νοημοσύνης. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως τα παιδιά μέχρι την ηλικία των 11-12 ετών σκέφτονται κυρίως με βάση την εμπειρία τους, και με πραγματιστικά, αντικειμενικά δεδομένα. Δυσκολεύονται να κάνουν συσχετίσεις και να εξάγουν επαγωγικά συμπεράσματα. Η σκέψη τους βασίζεται κυρίως στην εμπειρία τους.

Μετά την ηλικία των 12 μια πραγματική έκρηξη συμβαίνει σε νοητικό επίπεδο. Ξαφνικά οι έφηβοι δεν βασίζονται μόνο στην εμπειρία τους, η σκέψη τους μπορεί να πάει πολύ μακρύτερα από όσα έχουν ζήσει. Αναπτύσσουν αυτό που λέμε αφηρημένη σκέψη, που πάει πέρα από την στενή καθημερινή εμπειρία, κι αντίθετα έχει την ικανότητα να προσεγγίζει το άπειρο. Μπορούν να κάνουν λογικές υποθέσεις και να τις ελέγξουν για το κατά πόσο ισχύουν. Μπορούν να κάνουν συσχετίσεις και να σκέφτονται επαγωγικά, δηλαδή να βγάζουν συμπεράσματα για μια κατάσταση, βάση των όσων γνωρίζουν σχετικά με μια άλλη ανάλογη κατάσταση.

Όλη αυτή η διανοητική έκρηξη σαστίζει τους έφηβους. Βλέπουν πόσες πολλές επιλογές έχουν σε διανοητικό επίπεδο, και παίζουν με αφηρημένες έννοιες. Ελέγχουν την ορθότητα των όσων έχουν διδαχθεί με τη βοήθεια των νεοαποκτηθέντων νοητικών τους ικανοτήτων. Πολλές φορές απορροφιούνται από αφηρημένες σκέψεις και κάνουν διανοητικά παιχνίδια. Όλα αυτά μας δείχνουν πως ο έφηβος αποκτά μια ισχυρότερη και πιο πλατιά ικανότητα για ανάλυση και έλεγχο της πραγματικότητας, ιδιότητα που θα του φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη όταν παρουσιάσει τις πρώτες τάσεις αμφισβήτησης.

Οι συναισθηματικές αλλαγές

Μέσα στον κυκεώνα των αλλαγών που περιγράψαμε παραπάνω, ο έφηβος πλημμυρίζει από συναισθήματα έντονα και ευμετάβλητα. Αρχικά, νιώθει δέος για τη νέα κατάσταση, για τις νέες τους ικανότητες που καλείται να εκμεταλλευτεί, για το γεγονός πως ο ρόλος του ενήλικα που θα κληθεί να παίξει παύει να είναι μια απλή φήμη και γίνεται πλέον μια πληροφορία.

Δεν έχει μια σταθερή ταυτότητα, καθώς ο εαυτός του αλλάζει καθημερινά. Δοκιμάζει διάφορους ρόλους και ταυτότητες ώστε να δει ποια του ταιριάζει καλύτερα.

Όσο ήταν παιδί ο έφηβος, έβλεπε τους γονείς και τους δασκάλους του σαν πρότυπα, σαν θεούς αλλά καθώς η εφηβεία εξελίσσεται, φεύγει αυτή η σιγουριά του για αυτά τα πρότυπα, κι αρχίζει κρυφά ή φανερά να τα αμφισβητεί και να διερευνά τα όριά τους.

Το πιο επώδυνο στάδιο αυτής της αμφισβήτησης και της απομυθοποίησης είναι όταν οι έφηβοι καταλάβουν πως οι γονείς τους είναι κοινοί θνητοί με αδυναμίες και ελαττώματα, και πως τα προηγούμενα χρόνια που προσπαθούσαν να τους μοιάσουν, θεωρώντας πως μιμούνταν την τελειότητα, ουσιαστικά κυνηγούσαν μια ουτοπία.

Ο έφηβος λοιπόν, μέσα από την αποκαθήλωση των γονιών του νιώθει απογοήτευση, θυμό, γιατί είχε ξεγελαστεί τόσα χρόνια, και άγχος για το πώς θα καλύψει το κενό αυτό. Σταδιακά, θα στραφεί σε παρέες συνομηλίκων, θα ψάξει για νέα πρότυπα, θα θεοποιήσει σύμβολα της μαζικής κουλτούρας, όπως μουσικά συγκροτήματα και ηθοποιούς, θα αναζητήσει έναν αληθινό μύθο για να αντικαταστήσει το πεσμένο μύθο των γονιών του.

Αυτή η αναζήτηση είναι επώδυνη για τους γονείς που νιώθουν πως αποκαθηλώνονται από τα παιδιά τους και συνάμα μπορεί να γίνει επικίνδυνη για τους εφήβους που μπορεί να στραφούν σε μη γνήσια κι επικίνδυνα πρότυπα. Ο ρόλος των γονιών σε αυτό είναι δύσκολος και υπεύθυνος. Από τη μια πρέπει να ξεπεράσουν το ναρκισσιστικό τους πλήγμα, και να αποδεχτούν την απομυθοποίησή τους, κι από την άλλη με επιμονή και υπομονή θα πρέπει να προασπίζουν τα όριά τους και να προβάλουν σαν μια σταθερή βάση στην οποία ο έφηβος μπορεί να στηριχτεί για να πάει παραπέρα.

Ένας κίνδυνος που ελλοχεύει σε αυτή τη διαδικασία, έχει να κάνει με τις παρέες στις οποίες ο έφηβος θα αφοσιωθεί για να καλύψει αυτό του το κενό. Οι παρέες που σχηματίζουν οι έφηβοι συνήθως χαρακτηρίζονται από πολύ έντονους συναισθηματικούς δεσμούς, και διέπονται από αυστηρά άτυπα ή και τυπικά καταστατικά συμπεριφοράς. Θέλουν όλοι μαζί να έχουν μια κοινή ταυτότητα για να νιώθουν πιο δυνατοί στο να αφήσουν πίσω την παιδική ηλικία, να συμβιβαστούν με την επώδυνη αποϊδανιοκοποίηση των γονιών τους και να δοκιμάσουν τα όριά τους.

Έτσι, στα πλαίσια τέτοιων ομάδων οι έφηβοι υιοθετούν ίδιο ντύσιμο, λεξιλόγιο και συμπεριφορά και μπορεί να φτάσουν μέχρι και στη διάπραξη αξιόποινων πράξεων ή σε πράξεις που σε άλλη φάση της ζωής τους θα θεωρούνταν ψυχοπαθολογικές. Όλα αυτά τους είναι απαραίτητα για να θρηνήσουν, να πάρουν δύναμη ο ένας από τον άλλο και να προχωρήσουν παραπέρα δοκιμάζοντας τα νέα τους όρια.

Ωστόσο αυτές οι εκδηλώσεις θορυβούν ιδιαίτερα τους γονείς τους, και καμιά φορά τους φέρνουν σε απόγνωση. Μια στάση που συνδυάζει την επιείκεια και την αποδοχή, με τη θέσπιση ξεκάθαρων ορίων και την προάσπιση των αξιών είναι ίσως η πιο βοηθητική, καθώς δίνει στον έφηβο τα όρια που αναζητά χωρίς να μπλοκάρει την επικοινωνία του μαζί μας.

Κάτι άλλο που μπορεί να θορυβήσει τους γονείς, σε αυτή την ηλικία, είναι η ποιότητα των προτύπων που τα παιδιά τους υιοθετούν. Οι έφηβοι τείνουν να απορρίπτουν τα παραδοσιακά πρότυπα καθώς αυτά είναι αντιπροσωπευτικά των γονιών τους, και μέσα στη λαίλαπα της κατάρριψης των γονικών προτύπων συμπαρασύρονται κι αυτά. Έτσι, στρέφονται σε άλλα πρότυπα της μαζικής κουλτούρας κυρίως μουσικούς, αθλητές και παλιότερα πολιτικούς. Θέλουν να τους μοιάσουν, μιμούνται το ντύσιμό τους και επαναλαμβάνουν τα κλισέ τους.

Η κύρια ανάγκη, ωστόσο, των εφήβων είναι η γνησιότητα, δεν θέλουν να ξαναζήσουν μια νέα αποϊδανιοκοποίηση για αυτό και ανεβάζουν τα πρότυπά τους σε ένα βάθρο και φροντίζουν με κάθε τρόπο να υπερασπίζονται την τελειότητά τους.

Είναι ευθύνη της κοινωνίας μας, και της εκπαίδευσής μας η προβολή γνήσιων προτύπων, προτύπων πέρα από τη σφαίρα της εμπορικής εκμετάλλευσης. Δυστυχώς ζούμε στην εποχή που όλα είναι αναλώσιμα ακόμα και τα πρότυπα και οι ιδεολογίες. Έτσι οι έφηβοι σήμερα, σπάνια έχουν κάποιο πρότυπο από το οποίο δεν απορρέουν κάποια οικονομικά οφέλη.

Από την άλλη, οι γονείς κάνοντας κριτική στα πρότυπα των εφήβων, το μόνο που καταφέρνουν είναι το να απομακρύνουν τα παιδιά τους από τους ίδιους, και να διευρύνουν το χάσμα ανάμεσά τους. Ο έφηβος δεν υπερασπίζεται την ανωτερότητα του προτύπου του αλλά την ανάγκη του να καλύψει τα συναισθηματικά του κενά, ανάγκη αναντίρρητη και ζωτική. Η οικογένεια και η κοινωνία γενικότερα οφείλει αφενός μεν να το σεβαστεί αυτό, κι από την άλλη να είναι σε θέση να του δώσει τα κατάλληλα πρότυπα. Όπως είδαμε, κατά την εφηβεία έχουμε έντονες συναισθηματικές αλλαγές, οι έφηβοι τρομάζουν μπροστά στην απομυθοποίηση των γονιών τους, δημιουργούν παρέες με έντονους συναισθηματικούς δεσμούς και στρέφονται σε πρότυπα έξω από την οικογένειά τους για να αναπληρώσουν αυτό τους το συναισθηματικό κενό.

Στη συνέχεια θα δούμε κάποια από τα πιο αντιπροσωπευτικά προβλήματα της εφηβείας, απόρροια των διεργασιών που περιγράψαμε πιο πάνω. Θα επιχειρήσουμε απλώς να αναφέρουμε κάποια από αυτά, σαν ερεθίσματα για προβληματισμό και συζήτηση μιας και η λεπτομερής ανάπτυξη του καθενός είναι πέρα από τους στόχους της σημερινής μας διάλεξης και το κάθε ένα από αυτά θα απαιτούσε μια διάλεξη ξεχωριστά.

Χαρακτηριστικά Προβλήματα της Εφηβείας

α) Εφηβεία και Κατάχρηση Νόμιμων και Παράνομων Ουσιών: Αποτελεί για πολλούς το πιο σημαντικό πρόβλημα όχι μόνο της εφηβείας αλλά και της κοινωνίας μας ολόκληρης, και πιθανόν να είναι, καθώς τα ναρκωτικά τις πιο πολλές φορές αποτελούν ένα ταξίδι χωρίς γυρισμό. Η τάση των εφήβων να εξαρτώνται από αυτά έχει να κάνει με τα χαρακτηριστικά της εύθραυστης εφηβικής προσωπικότητας: Χαμηλή αυτοεκτίμηση, που διογκώνεται και ξεφουσκώνει τάχιστα, άγχος, δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις, περιέργεια η, ανάγκη συμμετοχής σε μια παρέα, η επιθυμία τους να δείξουν πως μεγάλωσαν, η αμφισβήτηση των κοινωνικών κανόνων, όλα αυτά αποτελούν ευαίσθητους παράγοντες που δύνανται να οδηγήσουν τους εφήβους στη δοκιμή αρχικά και στον εθισμό μετέπειτα σε εξαρτησιογόνες ουσίες. Δεν μπαίνω στον πειρασμό να προτείνω λύσεις για το θέμα αυτό. Οι ρίζες του είναι τόσο βαθιές και πολυσύνθετες και μια επιφανειακή και ευκαιριακή του προσέγγιση θα ήταν ανεύθυνη. Επιτρέψτε μου ωστόσο να επισημάνω πως οι έφηβοι ενδιαφέρονται ελάχιστα για το μέλλον τους, η ζωή τους είναι το παρών, και προειδοποιήσεις που έχουν να κάνουν με την μελλοντική τους υγεία λίγο μπορούν να τους αγγίξουν. Δυστυχώς τα ναρκωτικά έχουν συνυφαστεί με τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης κατά την εφηβεία, με το μεγάλωμα του εφήβου και οποιαδήποτε αντιμετώπιση πρέπει να το λαβαίνει αυτό υπ? όψιν της.

β) Εφηβεία και Διαταραχές διατροφής. Στις διαταραχές διατροφής εντάσσονται η νευρική ανορεξία και η βουλιμία. Οι διαταραχές αυτές δεν είναι τόσο συχνές όσο η κατάχρηση εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά η συχνότητά τους αυξάνεται ανησυχητικά τα τελευταία χρόνια και είναι θανατηφόρες, η ανορεξία μάλιστα σε ένα ποσοστό 10 % των περιπτώσεων. Η νευρική ανορεξία πλήττει πολύ πιο συχνά τα κορίτσια από ότι τα αγόρια και μπορεί να εγκαθιδρυθεί ακόμα κι από την ηλικία των 12 ετών. Χαρακτηρίζεται από μια έντονη ενασχόληση του εφήβου με το σώμα του και το φόβο της παχυσαρκίας. Τα άτομα με νευρική ανορεξία πιστεύουν πως είναι παχύσαρκα ακόμα κι αν είναι σκελετωμένα. Απέχουν συστηματικά από το φαγητό και βρίσκονται σε δίαιτες διαρκείας. Συχνά έχουν βουλιμικά επεισόδια κατά τα οποία καταβροχθίζουν μεγάλες ποσότητες φαγητού και μετά της αφαιρούν με προκλητό εμετό. Είναι μια αρκετά επικίνδυνη κατάσταση καθώς αν δεν αντιμετωπισθεί οδηγεί σε ασιτία και σε κάποιες περιπτώσεις στο θάνατο. Αντίθετα η βουλιμία χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια καταβρόχθισης φαγητού που συχνά συνοδεύονται από εμετό. Τα βουλιμικά άτομα μέσα από τους επαναλαμβανόμενους εμετούς διαταράσσουν το πεπτικό τους σύστημα και την ηλεκτρολυτική τους ισορροπία με δυσάρεστες επιπτώσεις. Όπως γίνεται κατανοητό και οι δύο αυτές διαταραχές είναι αρκετά σοβαρές και χρήζουν εξειδικευμένης και άμεσης αντιμετώπισης. Αν και πολλοί παράγοντες έχουν ενοχοποιηθεί ως υπεύθυνοι για τη γένεση και τη συντήρηση αυτών των διαταραχών, τελευταία έχει γίνει σαφές πως πρόκειται για πολιτισμικές διαταραχές. Αυτό σημαίνει πως γεννιούνται και συντηρούνται στη βάση των προτύπων ομορφιάς που προβάλει κάθε κοινωνία. Έτσι σε χώρες της Αφρικής και σε άλλες κοινωνίες που δεν προβάλλονται τα καχεκτικά μοντέλα ως πρότυπο ομορφιάς, οι διαταραχές αυτές είναι άγνωστες. Και πάλι ένοχοι φαίνεται να είναι οι εμπορικές εταιρείας μόδας κι ομορφιάς, οι οποίες για να μεγιστοποιήσουν το κέρδος τους, προβάλλουν τον υποσιτισμό ως πρότυπο κομψότητας. Όπως και να' χει η νευρική ανορεξία και η νευρική βουλιμία είναι δυνητικά θανατηφόρες διαταραχές που πρέπει να αντιμετωπίζονται στα πρώτα τους στάδια με τη δέουσα σοβαρότητα.

Τέλος, θα αναφερθούμε στις σχέσεις των εφήβων με το άλλο φύλο, όχι σαν πρόβλημα αλλά σαν μια πηγή ευχαρίστησης και άγχους ταυτόχρονα, που μπορεί να έχει πολύ βοηθητικές αλλά και δυσάρεστες συνέπειες. Οι έφηβοι θέλουν να αρέσουν στο άλλο φύλο, ώστε να νιώσουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και να διαπιστώσουν πως μπορούν να παίξουν σωστά τους νεοαποκτηθέντες τους ρόλους του άντρα και της γυναίκας. Από την άλλη ωστόσο, είναι άπειροι, η αυτοπεποίθησή τους είναι εύθραυστη και τα όρια τους ασαφή. Έτσι, τείνουν να ερωτεύονται - πλατωνικά και μη - ναεξιδανικεύουν τους συντρόφους τους, να δίνουν υποσχέσεις παντοτινής αγάπης και να πλήγονται έντονα. Όλα αυτά τα παιχνίδια είναι απαραίτητα ώστε οι έφηβοι να μπορέσουν να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους, και να αποκτήσουν πολύτιμες εμπειρίες για το μέλλον. Προσοχή χρειάζεται ώστε οι έφηβοι να είναι ενημερωμένοι γύρω από το σεξ και την αντισύλληψη και σε καμιά περίπτωση να μην κάνουν κάτι παρορμητικό για το οποίο δεν είναι απολύτως σίγουροι. Κατά τη γνώμη μου η κύρια - αλλά όχι η μόνη - πηγή πληροφόρησης των εφήβων για το σεξ δεν πρέπει να είναι ούτε οι συνομήλικοί τους, αλλά ούτε και οι επιστήμονες. Στην πρώτη περίπτωση η πληροφόρηση θα είναι ανεύθυνη, στη δεύτερη θα είναι ψυχρή και μηχανική. Οι γονείς είναι αυτοί που μπορούν υπεύθυνα και με ευαισθησία να μεταδώσουν στα παιδιά τους όλα όσα πρέπει να ξέρουν για το σεξ.

Κάπου εδώ τελειώνει η σημερινή μας διάλεξη για την εφηβεία. Θέλω να κλείσω τονίζοντας πως η εφηβεία είναι, και πρέπει να είναι, μια υπέροχη περίοδος αποκαλύψεων κι έντονων εμπειριών. Εμείς οι μεγάλοι πρέπει να παρέχουμε στους εφήβους ένα δίκτυ ασφαλείας, να αποτελούμε μια σταθερή βάση ώστε οι εξερευνήσεις των εφήβων να γίνονται με ασφάλεια. Στην εφηβεία οι συγκρούσεις είναι απαραίτητες και η απουσία συγκρούσεων μάλλον είναι αυτή που θα πρέπει να μας θορυβήσει. Οι γονείς καλούνται να οπλιστούν με υπομονή, επιμονή και χιούμορ ώστε να συνοδεύσουν τα παιδιά τους στο ταξίδι τους προς τον κόσμο των ενηλίκων.

__________________________

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ http://www.specialeducation.gr/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=210

Οι διαταραχές συναισθήματος και οι δυσκολίες συμπεριφοράς πολλών εφήβων είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων και συχνά έχουν τις ρίζες τους στα πρώτα χρόνια της ζωής τους.


Αποτελεί σημαντικό πρόβλημα , αναγνωρισμένο από όλες τις πλευρές (οικογένεια, σχολείο, κοινωνικό περιβάλλον).

Παρεμποδίζει την επικοινωνία και τη σωστή λειτουργία της οικογένειας.

Είναι αντίθετη προς τους οικογενειακούς και κοινωνικούς κανόνες.

Προκαλεί δυσφορία και άγχος στο ίδιο το άτομο και σε εκείνους που ζουν και σχετίζονται με αυτό.

Έχει διάρκεια και δεν εμφανίζεται στιγμιαία και περιστασιακά.

Είναι ακατάλληλη και δεν συμβαδίζει με την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο του ατόμου.

Μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για το άτομο και τους άλλους.


Ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού.

«Ματαίωση» : αποτυχία –απογοήτευση στα επιτεύγματα που μπορεί να προκαλέσει αντιδραστική συμπεριφορά.
Παρουσία αρνητικών μοντέλων (γονείς , αδέρφια) και υιοθέτηση –μίμηση αρνητικών συμπεριφορών.
Άγνοια συνεπειών των πράξεων ή αποφυγή πολύ σκληρών και δυσάρεστων συνεπειών.
Δυσκολία στην επικοινωνία : αδυναμία του παιδιού να επικοινωνήσει τις ανάγκες του και οι άλλοι να τις κατανοήσουν γεγονός που προκαλεί δυσαρέσκεια και αντίδραση.
Προσέλκυση προσοχής από τους άλλους ή επίδειξη δύναμης και υπεροχής.

Ποιοι είναι οι στόχοι της αρνητικής συμπεριφοράς;

Είναι οι λαθεμένες αντιλήψεις του εφήβου που έχουν σαν στόχο:

-προσέλκυση προσοχής λόγω αδιαφορίας των γονέων (καραγκιόζης, ζημιάρης, ξεχασιάρης)

-έχω τον απόλυτο έλεγχο άρα κανείς δεν μπορεί να μου επιβληθεί-επίδειξη δύναμης (επιθετικότητα, προκλητικότητα, ανυπακοή, πείσμα)

-επιθυμία για εκδίκηση καθώς είναι πληγωμένος (σκληρότητα, βία, κυνισμός )

-επίδειξη ανικανότητας (πείθω τους άλλους ότι είμαι άχρηστος για να μην περιμένουν τίποτα από μένα (σκασιαρχείο, φυγή, αλκοόλ)

-δημιουργία συγκίνησης , καταχρήσεις, σεξ, περιπέτειες , αποφυγή μονοτονίας

-παραδοχή από συνομηλίκους (αρχηγός)

-ανωτερότητα (είμαι ο καλύτερος σε όλα, υποτιμώ τους γονείς μου , χρησιμοποιώ τα ταλέντα μου για να σας ελέγχω και να υπερέχω, αγωνίζομαι για καλύτερους βαθμούς , διακρίσεις)

Αντιμετώπιση αρνητικών συμπεριφορών

1.Τιμωρία και Λογικές συνέπειες

2. Η επιβράβευση άμεσα ή μακροπρόθεσμα της επιθυμητής συμπεριφοράς και η αδιαφορία στην ανεπιθύμητη συμπεριφορά είναι στοιχεία που εγγυώνται την πραγματική αλλαγή της συμπεριφοράς. Έμφαση στην θετική , επιθυμητή συμπεριφορά , πόντοι. (βλέπε σημείωση-παράδειγμα στο τέλος)

Σύνοψη των βασικών προβληματικών συμπεριφορών που συναντούμε στην εφηβεία και προτάσεις στους γονείς για διαχείριση τους:

1. Το ψέμα. Γιατί οι έφηβοι λένε ψέματα;

-Απόκρυψη. Τα ψέμα μπορεί να είναι για τον έφηβο ένας τρόπος να διαφυλάξει τον εσωτερικό του κόσμο και να κρατάει τους γονείς του μακριά από τις προσωπικές του σχέσεις, χωρίς απαραίτητα να κάνει κάτι απαγορευμένο. Γύρω στα 12-13 τα παιδιά όπως έχουμε πει θέλουν να διατηρήσουν μία ιδιωτικότητα.

-Έχω κάτι να κρύψω. Για να αποφύγει συνέπειες και κριτικές εάν κάνει κάτι που οι γονείς δεν συμφωνούν και γιατί δεν έχει σχέση εμπιστοσύνης και αποδοχής με γονείς.

-Μυθομανία. Εφευρίσκω φανταστικές καταστάσεις και επινοώ χαρακτηριστικά για τον έναν ή τον άλλον που με συμφέρουν και με επιβεβαιώνουν σαν άτομο.

Συμβουλές

-Παραχωρώ ένα πεδίο ελευθερίας και μυστικών για την προστασία της προσωπικής ζωής του εφήβου.

-Εάν ανακαλύψω ένα σημαντικό ψέμα συζητώ ήρεμα και όχι επιθετικά και τιμωριτικά με τον έφηβο, τι ήθελε στην ουσία να αποκρύψει μέσω αυτής της συμπεριφοράς, γιατί νιώθει ότι δεν μπορεί να τους εμπιστευτεί. Διαβεβαιώστε του ότι τον αγαπάτε και τον αποδέχεστε ακόμη και όταν κάνει λάθη και ότι το ψέμα μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες για τον εαυτό του.

-Όταν η μυθομανία έχει γίνει οργανωμένος τρόπος λειτουργίας και σταθερό μοντέλο της προσωπικότητας και έκφρασης του παιδιού η επίσκεψη σε ειδικό μπορεί να είναι αναγκαία.

2. Η κλοπή. Τι οδηγεί τον έφηβο στην κλοπή;

-Αυστηρότητα των γονιών οδηγεί στον έφηβο στην αντίδραση –επανάσταση από την υπερβολική καταπίεση. Τα ίδια αποτελέσματα μπορεί να φέρει και η υπερβολικά χαλαρή επίβλεψη-αδιαφορία που κάνει τον έφηβο να μην γνωρίζει τις συνέπειες της πράξης του ή να θέλει να προκαλέσει την προσοχή των γονιών του.

-Η υπέρμετρη στέρηση-κλοπή από ανάγκη.O διάσημος παιδοψυχολόγος Winnicot έλεγε: «Το παιδί που κλέβει είναι ένα παιδί που παίρνει αυτό που στερήθηκε». (πχ. Εμφάνιση παρανομίας την οικογένεια, σπατάλη και έλεγχος για να μην επαναληφθεί-ένταση γύρω από το θέμα).

-Ξέσπασμα, απογοήτευση , άγχος , έλλειψη στηριγμάτων, κακή στιγμή, έκφραση θυμού.

-Κακή επιρροή και επιθυμία να ανήκει και να είναι αποδεκτός.

Συμβουλές

-Ανοιχτός διάλογος για την πράξη και έκφραση συναισθημάτων. Μην ενοχοποιείτε, αφήστε τον να διηγηθεί τι συνέβη.

-Ρωτήστε τον πώς θα ένιωθε ένα κάποιος έκανε το ίδιο σε αυτόν.

-Λογικές συνέπειες για την κλοπή. Στέρηση ενός μέρους από το χαρτζιλίκι για να ξεχρεώσει.

-Μετά την εφαρμογή συνεπειών δώστε του ευκαιρία να επανορθώσει και εμπιστευτείτε τον ξανά.

-Εάν έγινε παρορμητικά και λόγω επιρροής φίλων δώστε του το χώρο να σκεφτεί γιατί είναι τόσο σημαντικό για αυτόν να ανήκει σε μία παρέα παραβατών που διαχωρίζονται από το υπόλοιπο σύνολο και να καταλάβει το λάθος του. Τονώστε του την αυτοπεποίθηση και ωθείστε τον να κάνει παρέα με άτομα που ασχολούνται με άλλες δραστηριότητες –αθλητισμό, χόμπι.

-Διακριτική επίβλεψη και προσπάθεια να ασχοληθείτε λίγο παραπάνω μαζί του σε περίπτωση που η πράξη κλοπής είναι μία έκκληση για προσοχή και βοήθεια.

-Δώστε του ισχυρά θετικά πρότυπα και βεβαιωθείτε ότι δεν κάνει χρήση ουσιών ή δεν χρειάζεται χρήματα για κάτι άλλο.

-Οι προσωπικές αξίες που ενισχύονται μέσα στην οικογένεια θα πρέπει να είναι τέτοιες που να μην θεοποιούν το χρήμα, να υποστηρίζουν την αξία του εθελοντισμού και άλλων ικανοποιήσεων στη ζωή.

3. Η φυγή . Η καθυστέρηση στην ώρα επιστροφής.

-Γίνεται είτε για να ανακαλύψει τον κόσμο, να αισθανθεί ανεξάρτητος –περιπέτεια, είτε γιατί θέλει να ξεφύγει από το κακό κλίμα και τις συγκρούσεις που επικρατούν στην οικογένεια, δυσκολίες στα μαθήματα. Τα παιδιά που φεύγουν μπορεί να είναι ευάλωτα, ανώριμα και ανασφαλή. Μπορεί να είναι και μια φωνή για βοήθεια και προσοχή εάν στο σπίτι επικρατεί το «να γυρίσεις όποτε θέλεις».

Συμβουλές

-Μην πανικοβάλλεστε. Υποδεχτείτε τον έφηβο ευγενικά χωρίς δραματικές σκηνές αλλά συζητήστε για ποιο λόγο ένιωσε ότι θέλει να κάνει αυτή την πράξη, βεβαιώστε τον ότι μπορεί να σας εμπιστεύεται και ότι όποτε θέλει να αργήσει να σας παίρνει τηλ. γιατί ανησυχείτε, μην τον κάνετε να νιώθει τρομαχτικές ενοχές και ότι την επόμενη φορά που θα θέλει να αργήσει να σας ζητήσει την άδεια.

4. Το κάπνισμα.

-Καπνίζει ο καλύτερος του φίλος ή η παρέα.

-«Είμαι και εγώ μεγάλος σαν τον μπαμπά-μαμά.» Επίδειξη δύναμης , κάνω το απαγορευμένο.

-Δεν ενδιαφέρονται για τις επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία ή και τις κοινωνικές επιπτώσεις.

-Χαλαρώνουν από το άγχος. Ξεφεύγουν από τους κανόνες του σχολείου.

-Έχουν χαμηλή αυτοεκτιμηση ή μελαγχολία.

Συμβουλές

-Να είστε ειλικρινείς. Μιλήστε του για την εμπειρία σας με το κάπνισμα και τα λάθη σας και τις επιπτώσεις του στην δική σας υγεία.

-Το τσιγάρο δεν είναι απαγορευμένο, άρα είναι δική σου επιλογή για το αν θα γίνεις καπνιστής ή όχι. Συζητήστε τους περιορισμούς του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους.

-Εκφράστε το θαυμασμό σας για άτομα του περιβάλλοντος σας που δεν καπνίζουν.

-Ρωτήστε του ανοιχτά πως θα αντιμετώπιζε την κατάσταση που κάποιος του δίνει τσιγάρο, παρόλο που μπορεί να μην θέλει. Πώς αντιδρά;

-Να σκεφτεί επιχειρήματα για τον εαυτό του, τα συν και τα πλην του καπνίσματος για τον ίδιο.

-Αποφύγετε να εκθέτετε την δική σας συνήθεια του καπνίσματος στο σπίτι. (τασάκια, πακέτα σκόρπια).Μην καπνίζετε μέσα σε όλους τους χώρους του σπιτιού και προσπαθήστε να μην καπνίζετε μπροστά στο παιδί.

-Μην έρχεστε σε αντιπαράθεση και πείτε του ότι είστε κοντά του και ότι θα θέλατε να προσπαθήσει να το κόψει.

5.Το αλκοόλ.

Λόγοι που οδηγούν τα παιδιά στη χρήση του αλκοόλ

Δράση ενάντια στην αυστηρότητα των γονιών

Διασκέδαση, ευχαρίστηση

Κοινωνικοποίηση, αποδοχή , συμμόρφωση

Δοκιμή ρίσκο , σεξουαλικό θάρρος

Μείωση άγχους

Ανακούφιση από κατάθλιψη , φόβο, αγωνία, πόνο λόγω οικογενειακού ή συναισθηματικού προβλήματος

Για να ξεφύγουν από την πλήξη

Αδυναμία επίλυσης προσωπικών προβλημάτων-αδιέξοδων

Συμβουλές

-αξιολογήστε τη συχνότητα και τις συνθήκες

-συζητήστε για προβλήματα ανησυχίες, για ποιο λόγο οδηγείται εκεί

-τι στάση έχουν οι φίλοι του για αυτό

-μην απαγορεύετε εξόδους με φίλους, να είστε διακριτικοί και να προσπαθήσετε να μειώσετε ευκαιρίες για τέτοιες συμπεριφορές

-προτείνετε εναλλακτικούς τρόπους χαλάρωσης –αθλητισμό, καλή παρέα, ψυχαγωγία

-μην βάζετε αλκοόλ στο σπίτι σε εμφανή σημεία

6. Εξάρτηση από το ΙΝΤΕΡΝΕΤ.

___________________________

ΠΗΓΗ ΑΡΘΡΟΥ http://www.e-psychologist.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=30:2009-06-29-11-20-44&catid=10:sxoles-gonewn-efhbeia&Itemid=10

Ε Φ H Β Ε Ι Α

Ένα καυτό πάντα θέμα που ενδιαφέρει τους ίδιους τους νέους αλλά και τους γονείς και όλους εκείνους που έρχονται σε επαφή μαζί τους.

Εφηβεία, μια κατ εξοχήν κρίσιμη περίοδος που βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ παιδικότητας και ενηλικίωσης. Το παιδί δεν είναι πλέον παιδί αλλά ούτε και ώριμος άνθρωπος...

Ας έχουμε πάντως υπ όψη μας ότι ολόκληρη η ζωή του ανθρώπου είναι μια συνέχεια και μάλιστα η κάθε φάση επηρεάζεται από τις προηγούμενες και είναι καθοριστική για τις επόμενες. Ακόμη ότι ο έφηβος όπως και κάθε άνθρωπος επηρεάζεται άμεσα από το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον και κουβαλάει τις βιολογικές καταβολές του, όποιες και αν είναι αυτές.

Τι είναι αυτό που ονομάζουμε Εφηβεία;

Είναι η αναπτυξιακή εκείνη περίοδος της ζωής του ανθρώπου που ξεκινάει με ειδικές βιολογικές αλλαγές (ορμονικές) στο σώμα του παιδιού ( αλλαγές που έχουν παράλληλα και ψυχοσωματικές επιπτώσεις) και τελειώνει “ψυχολογικά” με την τελική γενετήσια ολοκλήρωση και αυτόνομη ωρίμανση του ατόμου.

Θα λέγαμε αδρά ότι η εφηβεία αρχίζει γενικά περί το 11ο έτος της ηλικίας και φτάνει μέχρι το 18ο. Ομως υπάρχουν μεγάλες ατομικές διαφορές στα όρια αυτά και θα πρέπει να το λαμβάνουν αυτό υπ όψη τους όσοι έρχονται σε επαφή με νέους. Επίσης είναι γνωστό ότι μπορεί να παρατηρήσει κανείς εφηβική συμπεριφορά και σε μεγάλους ανθρώπους που δεν πέτυχαν να ωριμάσουν στην κρίσιμη αυτή περίοδο.

Υπάρχει “ κρίση ” στην εφηβεία;

Εξαρτάται το τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε κρίση. Είναι γεγονός ότι στην εφηβεία υπάρχει ψυχολογικά μια ρευστότητα που δημιουργεί νέες προυποθέσεις ωρίμανσης και αναδιάταξης του ψυχικού κόσμου.

Κατά συνέπεια μπορεί να θεωρηθεί φυσιολογική κάποια λογική και ελεγχόμενη αναταραχή στον έφηβο.

Πάντως δεν θα πρέπει να θεωρείται κανόνας η αναταραχή, δεδομένου ότι μπορεί να αντισταθμιστεί συχνά, με επιτυχία από τον ίδιο τον έφηβο. Μάλιστα όταν έχουμε να κάνουμε με πολύ ήσυχα και υπάκουα παιδιά, τότε αυτό πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις, ότι τα παιδιά αυτά δείχνουν απροθυμία στο να μεγαλώσουν και μπορεί να φταίνε διάφορα πράγματα γι αυτό (όπως αυταρχικό και τιμωρητικό περιβάλλον ή υπερσυναισθηματικές εκδηλώσεις απένατι στο παιδί από πλευράς γονέων).

Τότε έχουμε ουσιαστικά, την ανάπτυξη υπερβολικών μηχανισμών άμυνας (προς τις αναδυόμενες ενορμήσεις) που δημιουργούν φραγμό στη φυσιολογική διαδικασία ωρίμανσης.

Ωστόσο, δεν είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο να έχουμε σοβαρές αναστατώσεις στην εφηβεία και στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε σαν ψυχολογική διαταραχή. Ο λόγος είναι ότι αν δεν αντιμετώπιστούν με την ανάλογη ψυχολογική βοήθεια, είναι απίθανο να ξεπεραστούν ανώδυνα από τον έφηβο και αργότερα θα αφήσουν κάποια κατάλοιπα στην υπόλοιπη ζωή του.

Φυσικά είναι φανερό ότι όσο πιο υγιής είναι η προσωπικότητα του παιδιού, τόσο πιο εύκολα θα περάσει μέσα από την εφηβεία χωρίς να βιώσει έντονο άγχος ή κατάθλιψη. Γι αυτό πρέπει να επενδύει κανείς σε ενδιαφέρον και προσοχή, από νωρίς στην παιδική ηλικία ώστε να προλάβει αργότερα τα “απρόβλεπτα”!

Σημαντικό ρόλο για την πρόκληση αναταραχής στη διάρκεια της εφηβείας παίζουν η κληρονομικότητα αλλά κυρίως το περιβάλλον του εφήβου (οικογένεια) καθώς και παιδικές τραυματικές εμπειρίες, όπως αποχωρισμοί, θάνατος, διαζύγιο γονέων, αρρώστιες. Στις περιπτώσεις αυτές είναι αναμενόμενο να έχουμε θυελλώδη εφηβεία με εσωτερική αναταραχή αλλά και εξωτερικά προβλήματα συμπεριφοράς στο σπίτι και στο σχολείο.

Είπαμε ότι η εφηβεία εκτείνεται από τα 11-18 ή και 20 & 25 ακόμη χρόνια της ζωής του ανθρώπου.

Είναι όμως ενιαία ή έχει ιδιομορφίες όσο προχωρεί με την ηλικία;

Σίγουρα δεν είναι ομοιόμορφη και συνηθίζουμε επιστημονικά να την διαιρούμε σε τρία στάδια: Την προεφηβεία, την μέση και την τελική εφηβεία.

Τα όρια βέβαια αυτά είναι ο κανόνας αλλά ποικίλουν από άτομο σε άτομο όσον αφορά την έναρξη αλλά και τη διάρκεια. Για παράδειγμα κάποιοι 15χρονοι βλέπουμε ότι βρίσκονται σαφως στο 1ο στάδιο ενώ άλλοι ήδη στο 3ο και τελικό. Πάντως οι περισσότεροι είναι στο 2ο μέσο στάδιο.

Αλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την ωρίμανση σε κάποιο στάδιο της εφηβείας είναι το φύλο, το πολιτιστικό επίπεδο, η κοινωνική τάξη, η κατάσταση της υγείας και άλλα.

Ετσι τα κορίτσια ωριμάζουν νωρίτερα από τα αγόρια, ειδικά στα πρώτα στάδια. Εξ άλλου μια χρόνια νόσος μπορεί να καθυστερήσει την ανάπτυξη του εφήβου, που έχει να αντιμετωπίσει την εξάρτησή του τόσο από τη φαρμακευτική αγωγή όσο και τη συνεχή υποστήριξη από γονείς και γιατρούς, αλλά ταυτόχρονα παλεύει και με την εικόνα του σώματός του και τους περιορισμούς που του υπαγορεύει η αρρωστεια του.

Ποιοί είναι γενικά οι στόχοι της εφηβείας

από ψυχολογική και κοινωνική άποψη;

Κατ αρχήν η σταδιακή ανάπτυξη μέχρι το άτομο να γίνει ανεξάρτητο και αυτόνομο.

Το να αναπτύξει το άτομο μια ρεαλιστική αλλά και αποδεκτή εικόνα για το σώμα του και τον εαυτό του.

Να αποκτήσει ικανοποιητικό έλεγχο των γενετήσιων ορμών του αλλά και ικανότητα να εκφράσει τα ερωτικά του συναισθήματα, όταν χρειαστεί.

Να επεκτείνει την κοινωνικότητά του με σχέσεις και συναναστροφές έξω από την οικογένεια.

Να είναι ικανός να εφαρμόσει ένα ρεαλιστικό σχέδιο για να πετύχει μια κοινωνική και οικονομική επιβίωση.

Να αποδεχτεί ένα σύστημα κοινωνικών και ηθικών αξιών που θα του επιτρέψει να σταθεί μέσα στην κοινωνία.

Τι προβλήματα μπορεί να αντιμετωπίσουμε στην αρχική εφηβεία ή προεφηβεία (11-13);

Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές σε βιολογικό αλλά και ψυχολογικό επίπεδο. Είναι μια κρίσιμη μεταβατική περίοδος που μπορεί να προβληματίσει γονείς και παιδιά και γι αυτό είναι σκόπιμο να είμαστε έτοιμοι και να καταβάλουμε ιδιαίτερη προσοχή.

Μέχρι τώρα είχαμε να κάνουμε με ένα παιδί που μεγάλωνε σιγά σιγά. Τώρα έχουμε να αντιμετωπίσουμε και εντυπωσιακές ποιοτικές αλλαγές που θα το διαφοροποιήσουν και θα του δώσουν χαρακτηριστικά ανδρικά ή γυναικεία. Αλλαγές που θα συνεχιστούν και θα ολοκληρωθούν μέσα στα επόμενα 2-6 χρόνια με την εμφάνιση των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου, εκείνων δηλ. που θα το κάνουν να φαίνεται σαν αγόρι ή κορίτσι.

Οσο όμως και αν φαίνονται κοινότυπες αυτές οι αλλαγές δεν έχουν την ίδια επίδραση σε όλους. Ετσι οι σωματικές αλλαγές μπορεί να μην είναι ταυτόχρονες και αρμoνικές σε όλα τα όργανα, οπότε να προξενήσουν ανησυχία στον έφηβο που μπορεί να μην γνωρίζει τι πρόκειται να επακολουθήσει. Εξ άλλου μια ήπια ακμή του προσώπου μπορεί να φαντασιώνεται σαν παραμόρφωση και να προξενήσει κατάθλιψη στο νέο. Γι αυτό εδω θα πρέπει να γίνει ενημέρωση και συζήτηση από το γονιό ή έναν γιατρό και ανάλογη υποστήριξη.

Ενα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της ηλικίας αυτής είναι ότι ο έφηβος αρχίζει να έχει έντονο ενδιαφέρον για σεξουαλικά θέματα, χωρίς όμως αυτό να σημαινει ότι έχει και σεξουαλική δραστηριότητα. Γοητεύεται από ερωτικές σκηνές που μέχρι τώρα αγνοούσε (ίσως και να αποστρεφόταν!) και η περιέργειά του αυξάνει.

Είναι σημαντικό για τους γονείς σ αυτή τη φάση να μπορούν να κρατήσουν την ψυχραιμία τους... Να μην τρομάξουν και παρεξηγήσουν τα πρώιμα ενδιαφέροντα του παιδιού τους νομίζοντας ότι έχει πρόθεση να αρχίσει σεξουαλική ζωή! Γιατί τότε μπορεί να ανησυχήσουν και να επιστρατεύσουν απαγορεύσεις και τιμωρίες εφ όλης της ύλης, φοβούμενοι μήπως χάσουν τον έλεγχο. Τότε σίγουρα θα τον χάσουν γιατί το παιδι θα επαναστατήσει αλλά και θα χάσει την εμπιστοσύνη στους γονείς του με αποτέλεσμα να μην τους κοινοποιεί τα προβλήματα του. Παράλληλα μπορεί να εμποδιστεί η συνολικότερη ανάπτυξη του εφήβου και η πορεία του προς την ανεξαρτητοποίηση.

Πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις του εφήβου με τους γονείς του κατά την περίοδο αυτή;

Μέχρι τώρα το παιδί ταυτιζόταν έντονα με τους γονείς του και τους χρησιμοποιούσε σαν πρότυπα. Τώρα, σαν έφηβος, έχει την ανάγκη ψυχολογικά, να διαφοροποιηθεί από τους γονείς του και να αναζητήσει τη δική του ταυτότητα. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό και στις περισσότερες περιπτώσεις επιτυγχάνεται σιωπηρά, χωρίς ανοιχτή ρήξη, μέσα από ενέργειες όπως το ιδιόμορφο ντύσμο, κούρεμα, μουσικές προτιμήσεις και την αυξημένη βαρύτητα που δίνει σε στενούς του φίλους.

Σε μερικές οικογένειες όμως αυτή η τάση για διαφοροποίηση μπορεί να γίνει αφορμή έντονων συγκρούσεων και αναστάτωσης. Κινδυνεύουν όμως να αποξενωθούν από αυτό και να μη μπορέσουν τελικά να σταθούν δίπλα του αυτά τα δύσκολα χρόνια. Ετσι μπορεί να “κερδίζουμε τις μάχες αλλά να χάσουμε τελικά τον πόλεμο”!

Τι γίνεται στο θέμα των σχέσεων του εφήβου με συνομιλήκους;

Είναι απαραίτητο για να ωριμάσει το παιδί να φύγει σταδιακά από τους γονείς του και να προσεγγίσει τους συνομιλήκους. Η παρέα του θα είναι το ασφαλές ψυχολογικό καταφύγιο έξω από την οικογένεια που θα τον βοηθήσει να κάνει το πρώτο ουσιαστικό βήμα προς την κοινωνικοποίηση. Εκεί οι έφηβοι θα δοκιμάσουν τις ιδέες και τις ικανότητές τους, θα συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους άλλους και θα παρουν μια θέση ανάμεσα σ αυτούς. Στην αρχή της εφηβείας οι παρέες είναι συνήθως του ιδίου φύλου και τα αγόρια κάνουν συνήθως μεγάλες ομάδες με το ίδιο ντύσιμο και κούρεμμα και την ίδια φρασεολογία.

Βρισκόμαστε ήδη στο γυμνάσιο. Εκεί πολλοί έφηβοι βρίσκουν ένα εντελώς νέο περιβάλλον με άγνωστους συμμαθητές. Είναι δυνατόν λοιπόν να δυσκολευτούν στην προσαρμογή τους και να εμφανιστούν αγχώδεις και φοβισμένοι. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί με ψυχοσωματικα συμπτώματα, αποφυγή του σχολείου ή μαθησιακές δυσκολίες. Γι αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν έχουμε να κάνουμε με ένα παιδί που έχει δυσκολίες στο σχολείο καθώς πίσω απο αυτό μπορεί να κρύβονται συναισθηματκά πρόβλήματα που θα χρειαστούν ειδική αντιμετώπιση.

Χρειάζονται λοιπόν οι συναναστροφές και θα πρέπει να παροτρύνουν τα παιδιά να πηγαίνουν σε εφηβικές ευκαιρίες όπως χριστιανικές συναντήσεις, χορωδίες, χριστιανικές κατασκηνώσεις κλπ. (σ.σ. το άρθρο είναι γραμμένο από κληρικό, οπότε εξηγούνται και τα παραδείγματα που δίνει για χριστιανικές συγκεντρώσεις)

Τι πρέπει να περιμένουμε να δούμε σε έναν έφηβο που βρίσκεται στη

μ έ σ η εφηβεία (14-16χρ.);

Η εξελικτική ψυχολογία μας λέει ότι σ αυτή την περίοδο ο έφηβος πρέπει να πετύχει και να αποκρυσταλλώσει την ταυτότητα του φύλου του.

Τι σημαίνει αυτό; Να μπορεί κανείς να είναι άνετος με το φύλο του (είτε είναι αγόρι είτε κορίτσι), να μάθει να εκφράζει αλλά και να ελέγχει τα ερωτικά του συναισθήματα με τον κατάλληλο τρόπο. Ακόμη να μπορεί να δέχεται ανάλογες εκδηλώσεις από το άλλο φύλο, όταν χρειαστεί.

Με λίγα λόγια να έχει ενσωματώσει και αποδεχτεί τους ρόλους και τη συμπεριφορά του φύλου του, όπως τα έχει προσδιορίσει η κοινωνία μας αλλά και η οικογένειά του και η εκκλησία.

Για να το πετύχει αυτό ο έφηβος θα πρέπει να είναι κατ αρχήν άνετος με το σώμα του. Επειτα θα πρέπει να έχει αναπτύξει μια καλή και ισόρροπη σχέση με τους δύο γονείς του και σ αυτό θα πρέπει να τον βοηθήσουν και εκείνοι, αλλά και οι συνθήκες μέσα στην οικογένεια.

Παράλληλα όμως, θα πρέπει να τον ενισχύουν με το να ενθαρρύνουν τις πρωτοβουλίες του, αλλά και να μπορούν να πούν μια καλή κουβέντα για το παράστημά και την εμφάνισή του.

Τί γίνεται με τις π α ρ έ ε ς των παιδιών στη μέση εφηβεία;

Οι έφηβοι συμμετέχουν πλέον και σε ομάδες που αποτελούνται από νέους και των δύο φύλων (αρκεί να παρατηρήσει κανείς τις παρέες στην αυλή ενός Λυκείου). Εκεί μέσα ο ένας υποστηρίζει τον άλλο και αποκτά αυτοπεποίθηση κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του άλλου φύλου, με το οποίο μαθαίνει έτσι να συναναστρέφεται και να αποκτά άνεση.

Οι σχέσεις των εφήβων μπορεί να επεκτείνονται και σε άλλους τομείς εκτός οικογένειας. Ετσι συχνά συνδέονται με έναν ή δύο ενήλικες (όπως ένας καθηγητής, ένας ιερέας) ή ακόμη μπορεί να δείξουν φροντίδα σε μικρότερα παιδιά.

Αυτές όλες είναι σπουδαίες αλληλεπιδράσεις και εκθέτουν τους εφήβους σε τρόπους ζωής και φιλοσοφίες διαφορετικές από εκείνες της οικογένειάς τους. Ας μην ανησυχούν όμως χωρίς σοβαρό λόγο οι γονείς, βρίσκονται τώρα στα πλαίσια της αναπτυξιακής εξερεύνησης και συνήθως όταν οι έφηβοι ενηλικιωθούν, διαμορφώνουν παρόμοιες πολιτικές και φιλοσοφικές απόψεις με τους γονείς των.

Πώς είναι η σχέση το εφήβου μέσου σταδίου με τους γονείς του;

Θα μπορούσαμε να πουμε ότι αυτή είναι η πιο δύσκολη περίοδος που συνήθως αντιμετωπίζουν οι γονείς και θα πρέπει να είναι έτοιμοι για κάτι τέτοιο. Τα παιδιά μπορεί να είναι αμφιθυμικά στη σχέση τους μαζί τους καθώς παλεύουν να αποκτήσουν τη δική τους ταυτότητα.

Εχουν ήδη εκφράσει την ανάγκη τους για ανεξαρτησία, αλλά τώρα αντιλαμβάνονται ότι μια τέλεια ανεξαρτησία στη φάση αυτή τους εκθέτει σε ευθύνες και κινδύνους. Ετσι ο έφηβος ταλαντεύεται πότε προς την αναζήτηση συμπαράστασης από τους γονείς του και πότε προς την άρνηση κάθε βοήθειας όταν φοβάται μήπως χάσει την ανεξαρτησία του. Πρόκειται για μια φυσική αντίδραση και έχει σημασία η στάση των γονιών ώστε να βρεί τη δέξοδό της.

Πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι για να βοηθήσουν το παιδί τους χρειάζεται να παραμείνουν μια σταθερή φιγούρα, πρόθυμοι να το ακούσουν ανα πάσα στιγμή χωρίς να προσπαθούν να κυριαρχήσουν πάνω του. Ο γονιός θα παραμείνει ωστόσο, ένας πολύτιμος σύμβουλος στις αναζητήσεις και τα προβλήματά του εφήβου.

Ποιές οι ιδιαιτερότητες της τελικής εφηβείας;

Ο τελικός στόχος του τελευταίου σταδίου της εφηβείας (17-20 περίπου) είναι όπως λέει ο Erikson “η ανάπτυξη μιάς επαγγελματικής ταυτότητος”.

Ηδη χρονικά βρισκόμαστε στην τελευταία τάξη του Λυκείου, για όσους νέους εξακολουθούν το σχολείο. Αναφύονται τώρα, μια σειρά από καίρια ερωτήματα που η απάντησή τους θα διευκολύνει την επίτευξη του τελικού στόχου της εφηβείας.

Θα πρέπει να επιδιώξουν πανεπιστημιακές σπουδές; Θα ψάξουν αμέσως για δουλειά ή αργότερα; Ποιά δουλειά τους ταιριάζει περισσότερο;

Να παντρευτούν τώρα ή αργότερα; Θα είμαι ποτέ έτοιμος για κάτι τέτοιο; Πόσο γρήγορα θέλω να γίνω πατέρας ή μητέρα; κ.α.

Είναι πολύ σημαντικό για κάθε άτομο να αποφασίζει ο ίδιος την καριέρα που θα ήθελε να ακολουθήσει στη ζωή του. Χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι δεν θα τον συμβουλέψουν εκείνοι που είναι υπεύθυνοι ακόμη γι αυτόν και τον αγαπούν.

Ο ρόλος των γονιών και δω μπορεί να είναι σημαντικός εφ όσον οι νέοι έχουν ανάγκη από υποστήριξη κάθε είδους και βοήθεια. Οι περισσότεροι γονείς βρίσκουν ότι έχουν καλύτερη σχέση με τα παιδιά τους τώρα, απ[ ότι παλιότερα.

Οστόσο το συχνότερο λάθος τους είναι η υπερπροστασία. Φοβούνται ότι ο νέος που ξεκινάει τη ζωή θα κάνει σοβαρά λάθη στην επιλογή της καριέρας ή συζύγου και δεν μπορούν να αντισταθούν στον πειρασμό να αποφασίζουν για λογαριασμό του...

Συνοψίζοντας όσα είπαμε για την εφηβεία, θα λέγαμε ότι:

Η εφηβεία είναι λοιπόν, μια κρίσιμη περίοδος με επαναστατικότητα, ρευστότητα και ανακατατάξεις. Δεν είναι ίδια για όλους.

Αναμφίβολα όταν το οικογενειακό κλίμα ήταν κατάλληλο στην παιδική ηλικία, χωρίς ψυχοτραυματικά γεγονότα, ο έφηβος έχει τις καλύτερες προυποθέσεις με τη συμπαράσταση των γονιών του να ωριμάσει και να ενηλικιωθεί.

Είναι δυνατόν όμως η εφηβεία να είναι περισσότερο ταραχώδης και επεισοδιακή απ ότι συνήθως, πράγμα που θα αναστατώσει εκτός από τον έφηβο, όλόκληρη την οικογένεια. Αυτές οι περιπτώσεις αποτελούν περίπου το 20 ο)ο σύμφωνα με μια έρευνα. Τότε θα χρειαστεί να ζητήσουν οι γονείς βοήθεια από κάποιον ειδικό και πιθανότατα ο έφηβος θα χρειαστεί μια επείγουσα ψυχοθεραπευτική παρέμβαση. Αν αυτό δεν γίνει μέχρι την ενηλικίωση, ο νέος άνθρωπος θα χρειαστεί να κάνει πολλούς συμβιβασμούς στη ζωή του για να ισορροπήσει συναισθηματικά.

Γι αυτό θα πρέπει να “σκεφτόμαστε” την εφηβεία απο τη γέννηση ακόμη του παιδιού, ώστε να προλάβουμε τις ανεξέλεγκτες αντιδράσεις. Ο ρόλος του γονιού είναι πράγματι υπεύθυνος και δύσκολος και γι αυτό πρέπει να τον βοηθήσουν ουσιαστικά τόσο η κοινωνία, όσο η πολιτεία και η εκκλησία.

Η εφηβεία είναι το τελευταίο σκαλοπάτι πριν την ωριμότητα, είναι λοιπόν και η τελευταία ευκαιρία για να επέλθουν σημαντικές διορθωτικές αλλαγές για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας.

Αγωνιζόμαστε - ο καθένας από τη θέση του - για να έχουν οι νέοι μας ένα καλύτερο μέλλον, για να γίνουν αύριο καλύτεροι γονείς σε μια καλύτερη κοινωνία. Θα πετύχουμε, όταν προσπαθούμε και μεις οι ίδιοι να γινόμαστε καλύτεροι και όταν θεμελιώσουμε το έργο μας πάνω στη χριστιανική αγάπη και τις αιώνιες πνευματικές αξίες του ευαγγελίου.

Μ αυτές τις προυποθέσεις πρέπει να είμαστε σίγουροι αλλά και αισιόδοξοι για τα παιδιά μας και το μέλλον τους.

_______________________

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ http://users.otenet.gr/~styliant/efivia98.htm#προεφηβεία