Η ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ

Η ομιλία της Τ. Μπιρμπίλη

Αφορμή για τη σημερινή μας συνάντηση είναι η μεταφορά στο εθνικό δίκαιο της οδηγίας 2008/98/ΕΚ «για τα απόβλητα», η οποία υλοποιεί την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για μια Κοινωνία Ανακύκλωσης. Αφορμή είναι επίσης η βούλησή μας να ανοίξει ένας διάλογος με τους πολίτες και τους φορείς για τη μετάβαση σε μια κοινωνία ανακύκλωσης. Αφορμή είναι η ανάγκη ενημέρωσης για τις τεχνολογίες, τις λύσεις που δίνουν, τα όρια που θέτουν, τα καλά παραδείγματα, τις πρακτικές του παρελθόντος που πρέπει να αφήσουμε πίσω μας. Η ολοκληρωμένη διαχείριση των αποβλήτων πρέπει ασφαλώς να βασίζεται στη γνωστή ιεράρχηση: πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, ανάκτηση και ασφαλής διάθεση.

Ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης αποβλήτων, περιλαμβάνει την εφαρμογή προγραμμάτων για τη βελτιστοποίηση του συστήματος συλλογής, τον περιορισμό της παραγωγής αποβλήτων, τη διαλογή στην πηγή, την ανακύκλωση των διαχωρισθέντων υλικών, τη χρήση μεθόδων επεξεργασίας, με στόχο την επαναχρησιμοποίηση των υλικών ή την ενεργειακή τους αξιοποίηση και τη διάθεση του τελικού υπολείμματος, σε σύγχρονους χώρους υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ).

Υπάρχουν πολλές κατάλληλες τεχνικές που διασφαλίζουν την προστασία του περιβάλλοντος. Η εφαρμογή τους όμως είναι θέμα οικονομίας, κοινωνίας και κατανάλωσης. Για την επιλογή της κατάλληλης κατά περίπτωση εφαρμογής, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τις επικρατούσες τάσεις, καθώς και τη στάση ζωής στην οποία μας οδηγούν. Δεν υπάρχει βέλτιστη τεχνολογία για το σύνολο των περιπτώσεων διαχείρισης αποβλήτων, καθώς κάθε μία από αυτές παρουσιάζει μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα τα οποία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.

Κρίσιμη παράμετρος σχεδιασμού είναι η ποιοτική και ποσοτική σύσταση των αποβλήτων, οι περιβαλλοντικοί στόχοι που συνδέονται με απαιτήσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, αλλά και ο βαθμός ανάπτυξης της αγοράς για την αξιοποίηση των προϊόντων (κομπόστ, ανακυκλώσιμα, δευτερογενές στερεό καύσιμο). Οι παράμετροι αυτοί, επηρεάζουν σημαντικά την αποτελεσματικότητα της τεχνολογίας που θα επιλεχθεί, τόσο από οικονομική, όσο και από τεχνική και περιβαλλοντική άποψη.

Κάθε ολοκληρωμένη πολιτική για τη διαχείριση των απορριμμάτων όμως, δεν αρκεί να καλύπτει το ζήτημα της διαλογής στην πηγή και της ανακύκλωσης των συσκευασιών, αλλά πρέπει να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά και το θέμα της επεξεργασίας και εκτροπής από την ταφή των βιοαποδομήσιμων αποβλήτων, όπως δεσμευόμαστε από το κοινοτικό δίκαιο. Αυτό είναι αναγκαίο, διότι έτσι αφενός περιορίζονται πράγματι σε πολύ μεγάλο βαθμό τα απορρίμματα που οδηγούνται για τελική διάθεση με ταφή και αφετέρου τα υπολείμματα που -πάντα θα- προκύπτουν είναι πολύ πιο εύκολα, από την άποψη των χαρακτηριστικών τους, στη διαχείρισή τους. Για το λόγο αυτό άλλωστε, η ευρωπαϊκή νομοθεσία θέτει για τα κράτη-μέλη συγκεκριμένους στόχους μείωσης των βιοαποδομήσιμων αποβλήτων που οδηγούνται για ταφή, όπως επίσης και το ότι δεν νοείται λειτουργία Χώρου Υγειονομικής Ταφής με απορρίμματα για τα οποία δεν προηγήθηκε κάποια μορφή επεξεργασίας. Το μέλλον της διαχείρισης των απορριμμάτων βρίσκεται στην ανακύκλωση και ανάκτηση των υλικών, στο κλείσιμο του κύκλου των προϊόντων, σε πρακτικές μείωσης και πρόληψης της παραγωγής αποβλήτων.

Χρειαζόμαστε μονάδες επεξεργασίας για να δώσουν άμεση λύση στα προβλήματα των Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), για να μπορέσουν να λειτουργήσουν ως Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ) και να κερδίσουμε χρόνο ώστε να αλλάξει η καταναλωτική συμπεριφορά και οι νοοτροπίες όλων μας. Ας μην ξεχνάμε, ότι όσες χώρες έχουν υψηλά ποσοστά ανακύκλωσης, έχουν επίσης και πλήρεις υποδομές διαχείρισης αποβλήτων. Με άλλα λόγια, υποδομές και ανακύκλωση πάνε μαζί.

Αναγνωρίζοντας τις πραγματικές περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις του προβλήματος των Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (ΧΑΔΑ), και την άμεση συσχέτισή του με την καθυστέρηση στην υλοποίηση των απαιτούμενων υποδομών διαχείρισης απορριμμάτων, σε συνεργασία με το Υπουργείο Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, έχει εκπονηθεί και ήδη υλοποιείται σχέδιο για την παύση λειτουργίας και την αποκατάσταση όλων των ΧΑΔΑ με συγκεκριμένους στόχους, χρονοδιάγραμμα και προτεραιότητες, καθώς και την προώθηση των απαραίτητων θεσμικών ρυθμίσεων.

Όπως σε όλες τις μητροπολιτικές περιοχές Ευρωπαϊκών χωρών: Παρίσι, Λονδίνο, Στοκχόλμη, Βιέννη, Κοπεγχάγη, Βερολίνο κ.α., η λύση είναι ο συνδυασμός σύγχρονων μονάδων επεξεργασίας των απορριμμάτων με εκτεταμένα προγράμματα ανακύκλωσης. Μία τέτοια λύση επιθυμούμε για τις μητροπολιτικές περιοχές της χώρας μας. Δεν υπάρχει κανένα μητροπολιτικό συγκρότημα στο οποίο να έχει βρεθεί ολοκληρωμένη και ασφαλής για την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας λύση, χωρίς μονάδες επεξεργασίας και αξιοποίησης των απορριμμάτων και χώρους ταφής των υπολειμμάτων. Οι κοινοτικές επιταγές και οι δεσμευτικές προθεσμίες ως προς τα απόβλητα συσκευασιών και τη μη αποδοχή βιοαποδομήσιμων υλικών στους Χώρους Υγειονομικής Ταφής, καθιστούν απολύτως αναγκαία τη διαμόρφωση ενός νέου Εθνικού Σχεδίου, με συγκεκριμένες δράσεις σε περιφερειακό επίπεδο, κατά τις κοινοτικές οδηγίες.

Στο πλαίσιο αυτό προωθούμε πολύ σύντομα πιλοτικό πρόγραμμα κομποστοποίησης προδιαλεγμένου οργανικού, με πόρους από το ΕΠΠΕΡΑΑ, σε διαφορετικές περιοχές της χώρας (αστικές, νησιωτικές). Χρειαζόμαστε την εμπειρία, οι Δήμοι χρειάζονται την εμπειρία και την αξιολόγηση των δυσκολιών και των δυνατοτήτων ενός τέτοιου εγχειρήματος, ώστε να είναι αποτελεσματική η εφαρμογή της κομποστοποίησης σε μεγαλύτερη κλίμακα. Θέτουμε ως στόχο τη χωριστή συλλογή και αξιοποίηση, τουλάχιστον του 5% του συνόλου των βιοαποβλήτων έως το 2015 και του 15% έως το 2020. Οι στόχοι αυτοί έχουν συμπεριληφθεί στην ενσωμάτωση της οδηγίας 2008/98/ΕΚ «για τα απόβλητα», η οποία ολοκληρώνεται πολύ σύντομα και στο πλαίσιο της οποίας οργανώνεται αυτή η ημερίδα.

Το νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων, θα ακολουθήσει την ενσωμάτωση της οδηγίας. Προκηρύσσεται άμεσα μέσω του ΕΠΠΕΡΑΑ το έργο «Αναθεώρησης του Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Αποβλήτων» και θα παραδοθεί το πρώτο τρίμηνο του 2012. Να σημειώσουμε ότι ο νέος Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων θα περιλαμβάνει επίσης τις πρώτες κατευθύνσεις για τα σχέδια πρόληψης παραγωγής αποβλήτων. Η σημερινή εξάρτηση από τους Χώρους Υγειονομικής Ταφής, με επικουρία της ευθύνης του παραγωγού/εμπόρου ως προς τα υλικά συσκευασίας ή των διαρκών καταναλωτικών αγαθών, απέχει σημαντικά από το ολοκληρωμένο σύστημα που προδιαγράφει η Ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Για να λυθεί το πρόβλημα των αποβλήτων, χρειάζεται και αλλαγή του καταναλωτικού και παραγωγικού μοντέλου, να παράγουμε, δηλαδή, περισσότερα προϊόντα, χρησιμοποιώντας λιγότερους φυσικούς πόρους. Να χρησιμοποιούμε τους φυσικούς πόρους, παράγοντας λιγότερα απόβλητα κατά την παραγωγή των προϊόντων. Να καταναλώνουμε πιο φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα. Η κατανάλωση αφορά τον πολίτη, τα δύο προηγούμενα στάδια αφορούν τη βιομηχανία. Η ολοκληρωμένη λύση της διαχείρισης αποβλήτων συνδέεται με σημαντικές κοινωνικές αλλαγές. Το πρόβλημα της αλλαγής διαχείρισης αποβλήτων είναι κυρίως κοινωνικό και όχι τεχνικό.

Η πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων, η μείωση του όγκου και του ρυπαντικού τους φορτίου αποτελούν την καρδιά της ευρωπαϊκής στρατηγικής για μία κοινωνία της ανακύκλωσης. Προϋποθέτουν ένα διπλό μετασχηματισμό, τόσο του τρόπου παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών όσο και του τρόπου κατανάλωσης αυτών. Θα υλοποιηθούν σε βάθος χρόνου με υλοποίηση του οικολογικού σχεδιασμού προϊόντων, με από κοινού ανάληψη της ευθύνης για τον κύκλο ζωής προϊόντων και υλικών από παραγωγούς, εμπόρους και καταναλωτές.

Για να σηματοδοτήσουμε τόσο την αναγκαιότητα όσο και την πρακτική δυνατότητα στρατηγικών πρόληψης και μείωσης της παραγωγής αποβλήτων δρομολογούμε άμεσα πιλοτικές και ταυτόχρονα εμβληματικές πρωτοβουλίες σε συγκεκριμένους τομείς της ελληνικής οικονομίας. Ξεκινάμε την υλοποίηση επιδεικτικού σχεδίου πρόληψης και μείωσης της παραγωγής αποβλήτων, στην τουριστική βιομηχανία, με έμφαση στα ξενοδοχεία και τους χώρους μαζικής εστίασης, με στόχο να πετύχουμε απτά αποτελέσματα, αλλά και να βελτιώσουμε δραστικά την εικόνα της χώρας. Στη συνέχεια θα ακολουθήσουν αντίστοιχα σχέδια για τη μεταλλευτική, μεταλλουργική δραστηριότητα, τη βιομηχανία τροφίμων, ποτών και επιλεγμένους τομείς της αγροτικής γεωργικής παραγωγικής διαδικασίας. Στα σχέδια αυτά θα προωθούνται εθελοντικές συμφωνίες για ανάληψη ευθύνης για τον κύκλο ζωής αποβλήτων και υλικών, κίνητρα για οικολογικό σχεδιασμό και καθαρότερη παραγωγή, αλλά και συγκεκριμένοι ποσοτικοί στόχοι για κάθε δραστηριότητα.

Γενικότερα, ο συνδυασμός όλων των γνωστών και δοκιμασμένων τεχνολογιών, μπορεί να βρει εφαρμογή στην Ελλάδα. Μπορούμε να κάνουμε το μειονέκτημά μας πλεονέκτημα: να ξεπεράσουμε τη μεγάλη καθυστέρησή μας, αξιοποιώντας την πιο σύγχρονη διεθνή εμπειρία. Σε αυτό το πλαίσιο, θεωρούμε ότι οι εμπειρίες, που οι φιλοξενούμενοι ομιλητές θα μας μεταφέρουν από διαφορετικές περιοχές της Ευρώπης, για το σχεδιασμό και εφαρμογή των πολιτικών διαχείρισης των αποβλήτων, θα μας βοηθήσει να εφαρμόσουμε πολιτικές που θα είναι αποτελεσματικές για τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα της χώρας μας. Η ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων με πρόληψη, ανακύκλωση και αξιοποίηση, μπορεί να αποτελέσει παράμετρο οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και πολιτισμικής εξέλιξης για τη χώρα μας.

Η απόσταση που πρέπει να διανύσουμε από τη σημερινή κατάσταση μέχρι την «Κοινωνία Ανακύκλωσης», είναι πολύ μεγάλη. Η ταχύτητα μετάβασής μας θα εξαρτηθεί όχι μόνο από την ευαισθησία και αποτελεσματικότητα της κεντρικής διοίκησης και των αυτοδιοικητικών αρχών, αλλά και από την αφύπνιση και αποφασιστικότητα της κοινωνίας των πολιτών, στην υιοθέτηση άλλων καταναλωτικών προτύπων και συμπεριφορών και την απομάκρυνση από στερεότυπα που δεσμεύουν στη σημερινή στασιμότητα.