Σχολικός εκφοβισμός: η αναγνώριση ενός προβλήματος, του Κώστα Θεριανού

Αναδημοσίευση άρθρου από http://www.alfavita.gr/artrog.php?id=61822

Σχολικός εκφοβισμός:

η αναγνώριση ενός προβλήματος

Η ιστορία του σχολικού εκφοβισμού είναι μακρά και σε πολλές περιπτώσεις τραγική (αυτοκτονίες ή δολοφονίες παιδιών, το λεγόμενο bullycide). Όμως, η αναγνώριση του ως πρόβλημα και οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση του βρίσκονται ακόμη σε νηπιακό στάδιο. Πολλοί δεν αναγνωρίζουν καν το πρόβλημα, άλλοι το θεωρούν μια «φυσιολογική» παράμετρο της σχολικής ζωής («παιδιά είναι, έτσι κάνουν») και ορισμένοι – οι πιο τραγικοί - το αντιμετωπίζουν σαν αναγκαίο τρόπο κοινωνικοποίησης του παιδιού σε μια σκληρή και ανταγωνιστική κοινωνία («θα φάει και θα δώσει χαστούκια για να σκληραγωγηθεί»).

Όμως, τίποτα από τα παραπάνω δεν ισχύει. Δεν είναι «φυσιολογικό» παιδιά να εκφοβίζουν παιδιά. Δεν υπάρχει κάποια δεδομένη ανθρώπινη φύση που να έχει βιολογικά εγγεγραμμένο στον κώδικα της τον κανόνα «δείξε ότι είσαι κάποιος εκβιάζοντας και χτυπώντας»! Ή για να το πούμε με άλλα λόγια, οι κοινωνικές επιστήμες εδώ και πολλά χρόνια έχουν δείξει ότι δεν υπάρχει κάποια εγγενώς βίαιη ανθρώπινη φύση. Δεν είμαστε όλοι «παιδιά του Κάιν» όπως προσπαθούν να μας πείσουν οι βιολογικές προσεγγίσεις που αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο σαν ένα σύνολο από «εγωιστικά γονίδια», αθωώνοντας έτσι τις κοινωνικές ανισότητες και τις δομές που δημιουργούν τους όρους εκδήλωσης της βίας.

Εδώ αξίζει να προσθέσουμε, ως έμμεση απάντηση σε όσους θεωρούν ότι η ζωή είναι αγώνας στον οποίο κερδίζει ο πιο σκληραγωγημένος, προτρέποντας τα παιδιά τους να είναι ανταγωνιστικά και σκληρά, ότι δεν θα εκπλαγούν αν βρουν τον εαυτό τους στα παρακάτω λόγια:

«Η ιδέα του αγώνα είναι τόσο παλιά όσο και η ίδια η ζωή, καθώς η ζωή διατηρείται μόνο επειδή άλλα πράγματα χάνονται μέσα από τον αγώνα. Σε αυτόν τον αγώνα, ο πιο ικανός κερδίζει, ενώ ο λιγότερο ικανός, ο αδύναμος, χάνει. Ο αγώνας είναι ο πατέρας όλων των πραγμάτων».

Ενδεχομένως, να εκπλαγούν άσχημα όταν πληροφορηθούν ότι το απόσπασμα είναι από ομιλία του Χίτλερ στο Κάλενμπαχ το 1928.

Από την άλλη πλευρά, ένας γενικός και αφελής κοινωνιολογισμός που αποδίδει το πρόβλημα του σχολικού εκφοβισμού στις κοινωνικές δομές, τις ταξικές ανισότητες, τον καπιταλισμό κ.λπ. έχει ακριβώς τα ίδια πρακτικά αποτελέσματα με τον βιολογισμό: αποδίδει το πρόβλημα σε παράγοντες έξω και πέρα από το άτομο, οι οποίοι είναι τόσο γενικοί και τόσο μακρινοί με αποτέλεσμα να μην υπάρχει πεδίο παρέμβασης από τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές προκειμένου να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα.

Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι παιδί της «κακής ανθρώπινης φύσης» ή του «καπιταλισμού». Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα κοινωνικό συμβάν που εκδηλώνεται μέσα και έξω από το σχολείο, ανάμεσα σε μαθητές, και μπορεί μέσω μιας συστηματικής και συλλογικής αντιμετώπισης να περιορισθεί.

Με άλλα λόγια, όπως θα δείξουμε και στην συνέχεια, ο εκφοβισμός έχει να κάνει με ένα πλέγμα σχέσεων:

 Την σχέση του δράστη με το σχολείο και τους συμμαθητές του.
 Την σχέση του θύματος με το σχολείο και τους συμμαθητές του.
 Την σχέση του συλλόγου διδασκόντων με τους γονείς και τους μαθητές.

Έτσι, η προσπάθεια ανάλυσης και αντιμετώπισης του εκφοβισμού πρέπει να κατευθύνεται:

 Στην αναζήτηση των όρων και του τρόπου συγκρότησης αυτών των σχέσεων.
 Την εξέταση του περιεχομένου των σχέσεων.
 Την αντιμετώπιση του προβλήματος του σχολικού εκφοβισμού μέσω της ενδυνάμωσης των σχέσεων αλλά και της αναδιαμόρφωσης των ήδη υπαρκτών.

Η εμπειρία δείχνει ότι όσο πιο αδύναμες είναι οι σχέσεις των παραγόντων της σχολικής ζωής (εκπαιδευτικοί, μαθητές, γονείς) τόσο καλύτερα διαμορφωμένοι είναι οι όροι για την εμφάνιση του σχολικού εκφοβισμού.

Σχολικός εκφοβισμός: η απόπειρα ενός ορισμού

Στην ελληνική γλώσσα, εκφοβισμός είναι η πρόκληση φόβου σε κάποιον/ -α. Στο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη προστίθεται εύστοχα ότι ο εκφοβισμός είναι «μέσο ελέγχου των αντιδράσεων κάποιου» (σ. 580). Άρα αυτός/ -η που εκφοβίζει αποσκοπεί στο να ελέγξει τις αντιδράσεις των θυμάτων του.

Ο σύζυγος που εκφοβίζει την σύζυγο του αποσκοπεί στο να έχει τον απόλυτο έλεγχο της. Ο εργοδότης που εκφοβίζει το προσωπικό του προσπαθεί μέσω του φόβου να επιβάλλει το στυλ και την ένταση εργασίας που θέλει.

Ο εκπαιδευτικός που εκφοβίζει τους μαθητές του επιδιώκει τον έλεγχο της τάξης. Αλλά και περιπτώσεις μαθητών που έχουν εκφοβίσει τους καθηγητές τους επιδιώκουν το να μην τολμήσει να τους αποβάλλει ή να τους βαθμολογήσει άσχημα.

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι μια ειδική μορφή εκφοβισμού. Εκδηλώνεται στο σχολείο, ανάμεσα σε μαθητές.

Σύμφωνα με το Λεξικό Ψυχολογίας των Χουντουμάδη και Πατεράκη (εκδόσεις Τόπος, 2008) ο εκφοβισμός (bullying) είναι:

«η άσκηση βίας και κοινωνικής απομόνωσης στο πλαίσιο του σχολείου. Ένας μαθητής θεωρείται «θύμα εκφοβισμού» όταν εκτίθεται κατ' επανάληψη και για κάποιο χρονικό διάστημα σε αρνητικές ενέργειες προερχόμενες από έναν ή περισσότερους μαθητές, οι οποίοι δρουν χωρίς να προκληθούν. Μια ενέργεια θεωρείται αρνητική όταν βλάπτει σκόπιμα ή επιχειρεί να βλάψει ή να ταλαιπωρήσει ένα άτομο. Αυτές οι αρνητικές ενέργειες μπορεί να είναι λεκτικές ή μη λεκτικές. Τόσο ο δράστης όσο και το θύμα μπορεί να είναι είτε μεμονωμένα άτομα είτε ομάδες, αν και ο στόχος είναι συνήθως μόνο ένας μαθητής. Χαρακτηριστικό του φαινομένου εκφοβισμού είναι ότι ανάμεσα στον δράστη και στο θύμα δεν υπάρχει συμμετρική σχέση δύναμης και εξουσίας» (σ. 181).

Ο ορισμός αυτός θέτει κάποια κομβικά στοιχεία του σχολικού εκφοβισμού αρκετά χρήσιμα για τον εκπαιδευτικό:

 Οι δράστες «δρουν χωρίς να προκληθούν». Αυτό σημαίνει ότι εκφοβισμός δεν είναι ο καυγάς που ξεσπάει για κάποιο λόγο ανάμεσα σε μαθητές. Οι δράστες δρουν χωρίς το θύμα να τους έχει προκαλέσει, χωρίς να έχουν κάποια διαφορά μαζί του. Κατά συνέπεια, μέσω της απρόκλητης εκδήλωσης αρνητικών ενεργειών προς το θύμα, οι δράστες επιδιώκουν κάτι: να απολαύσουν στιγμές δύναμης και αυτοεκτίμησης μέσω της πρόκλησης φόβου στους άλλους, να «αυτοπραγματωθούν» αισθανόμενοι ότι είναι κάποιοι μέσω του φόβου τον οποίο συγχέουν με τον σεβασμό. Αν αναλογιστούμε ότι ο Abraham Maslow τοποθετεί την ανάγκη αυτοπραγμάτωσης στην κορυφή της Ιεραρχίας των Αναγκών του Ανθρώπου είναι προφανές πόσο σημαντικό είναι το ψυχολογικό όφελος του εκφοβισμού σε αυτές τις περιπτώσεις.

 «Οι ενέργειες μπορεί να είναι λεκτικές ή μη λεκτικές». Εκφοβισμός δεν σημαίνει απαραίτητα χρήση σωματικής βίας. Μπορεί η βία να είναι ψυχολογική. Να ξεκινά από ένα απλό εκφοβιστικό κοίταγμα, να προχωρά σε κάποιο ρατσιστικό ή σεξιστικό σχόλιο και να φτάνει μέχρι την αποστολή ενός sms με προσβλητικό ή εκφοβιστικό περιεχόμενο.

 Τα οφέλη του εκφοβισμού είναι κυρίως ψυχολογικά και συμβολικά για τον δράστη, χωρίς βέβαια να αποκλείονται και τα υλικά (να παίρνουν το χαρτζιλίκι των πιο αδύναμων ή σε ορισμένες περιπτώσεις οι ίδιοι οι αδύναμοι να δίνουν ολόκληρο ή μέρος από το χαρτζιλίκι τους προκειμένου να αισθάνονται προστατευμένοι).

 Οι σχέσεις δύναμης ανάμεσα στον δράστη και το θύμα είναι ασύμμετρες. Συνήθως τα θύματα είναι παιδιά σωματικά πολύ πιο αδύναμα από τον δράστη. Όπως επισημαίνει η Μαρία Χιόνη (2011α): «οι θύτες είναι παιδιά που δεν έχουν τις δεξιότητες ή την γνώση να σταματήσουν το σχολικό εκφοβισμό. Ατομικοί παράγοντες κινδύνου για να πάρει κάποιος το ρόλο του θύματος είναι το οικογενειακό υπόβαθρο, μία υπερπροστατευτική οικογένεια ή μία οικογένεια με δεσμούς εξάρτησης όπου μέσα σε αυτήν οι δεξιότητες διεκδίκησης και ανεξαρτησίας δεν αναπτύχθηκαν. Επίσης παράγοντες κινδύνου αποτελούν η απουσία πολλών φίλων, η ύπαρξη μιας αναπηρίας ή μαθησιακών δυσκολιών, η διαφορετική καταγωγή ή το χρώμα ή ο ιδιαίτερος σεξουαλικός προσανατολισμός- το τελευταίο για μαθητές στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση».

 Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου τα θύματα του εκφοβισμού αρχίζουν να συνεργάζονται με τους θύτες στον εκφοβισμό άλλων παιδιών προκειμένου να γίνουν αποδεκτά από αυτούς και να πάψουν να είναι θύματα τους μέσω της ανεύρεσης νέων θυμάτων. Έτσι, ο σχολικός εκφοβισμός αναπαράγεται ως διαδικασία μέσω περίπλοκων κοινωνικών διαδρομών θυματοποίησης και ανα-θυματοποίησης.

«Σεβόμαστε αυτούς που μας σέβονται»

Αυτή την φράση έγραψαν μαθητές που εμπλέκονται ως δράστες σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού και οι οποίοι συμμετέχουν σε ένα πρόγραμμα αντιμετώπισης του bullying σε ένα σχολείο στο κέντρο της Αθήνας. Η αποκωδικοποίηση αυτής της φράσης δείχνει ότι:

 Τα συγκεκριμένα παιδιά δεν αισθάνονται σεβασμό μέσα στο σχολείο από την επίδοση τους ως μαθητές και επιδιώκουν την πρόκληση σεβασμού μέσω της πρόκλησης φόβου.

 Τα συγκεκριμένα παιδιά συγχέουν τον φόβο με τον σεβασμό.

 Τα συγκεκριμένα παιδιά απολαμβάνουν τον φόβο που εκλαμβάνουν σαν «σεβασμό» μέσα στο σχολείο.


 Το σχολείο είναι ο χώρος στον οποίο προκαλούν φόβο και απολαμβάνουν «σεβασμό», οπότε έχουν λίγους λόγους να είναι έξω από ένα κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο αισθάνονται «αρχηγοί» και «σεβάσμια άτομα». Μάλιστα, οι συγκεκριμένοι μαθητές εκλέγονται από τους πρώτους στο δεκαπενταμελές του σχολείου.

 Το σχολείο είναι χώρος στον οποίο οι δράστες του εκφοβισμού έχουν πολλές ευκαιρίες να συγκροτήσουν κοινωνικές σχέσεις (π.χ. να βρουν ερωτικές φίλες που θα τους θαυμάζουν για την αρρενωπότητα τους ή υποσυνείδητα να αναζητούν σε αυτούς ένα ανδρικό προστατευτικό πρότυπο, ειδικά αν προέρχονται από μονογονεϊκές λαϊκές οικογένειες όπου απουσιάζει ο πατέρας, να συγκροτήσουν παρέες στις οποίες θα είναι οι «αρχηγοί»). Οι ευκαιρίες τους είναι για τέτοιου είδους σχέσεις είναι ασφυκτικά περιορισμένες έξω από το σχολείο. Για αυτό και δεν πρέπει να εκπλήσσει τους εκπαιδευτικούς ότι οι μαθητές αυτοί, παρά την κακή τους επίδοση, τελικά όχι μόνο εγκαταλείπουν δύσκολα το χώρο του σχολείου αλλά είναι οι άνθρωποι που μένουν τις περισσότερες ώρες σε αυτό. Δεν πρέπει, επίσης, να εκπλήσσει ότι οι μαθητές αυτοί περιμένουν με ανυπομονησία να ανοίξει το σχολείο μετά τις όποιες διακοπές (καλοκαίρι, γιορτές) προκειμένου να επιστρέψουν στον χώρο που αισθάνονται «αρχηγοί».

Αναζητώντας τα αίτια του σχολικού εκφοβισμού

Επανερχόμαστε στην αρχική μας επισήμανση: ότι ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι ούτε θέμα βιολογίας ούτε θέμα κοινωνικού συστήματος. Όπως επισημαίνει ο Ken Rigby (2008) τα αίτια του σχολικού εκφοβισμού μπορούν να αναζητηθούν:

 στο περιβάλλον του σπιτιού.
 στο σχολείο και την ομάδα των συνομηλίκων.
 στην γειτονιά.

Συνδέοντας την προηγούμενη παρατήρηση σχετικά με τον φόβο/ σεβασμό μπορούμε, αξιοποιώντας ευρήματα και θεωρητικές κατηγορίες της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, να επισημάνουμε:

 το οικογενειακό περιβάλλον των δραστών έχει συνήθως ιστορικά διαζυγίων, βίαιων αποχωρισμών, ενδοοικογενειακής βίας. Εμφορείται, επίσης, από την αντίληψη ότι «άντρας» είναι αυτός που χτυπά ή πρέπει να είσαι ισχυρός/ -η για να ανταπεξέλθεις στην αρένα της ζωής. Η κοινωνία και οι άλλοι παρουσιάζονται σαν ρινγκ από το οποίο νικητής/ -τρια θα κατέλθει ο ισχυρότερος/-η. Homo homini lupus est (ο άνθρωπος είναι λύκος προς τον άνθρωπο) είναι το αποτέλεσμα αυτού του είδους της κοινωνικοποίησης.

 οι δράστες, ιδιαίτερα όταν είναι παιδιά από τα λαϊκά στρώματα, αντιμετωπίζουν στο σχολείο την απόρριψη οικοδομώντας σταδιακά μια αρνητική σχέση μαζί του. Ο David Hargreaves στη μελέτη του για το Ενιαίο Σχολείο (The challenge for the comprehensive school: culture, curriculum, and community, 1982) παρατήρησε ότι το σχολείο καθώς απηχεί τις αξίες και την κουλτούρα των μεσαίων μορφωμένων στρωμάτων «μειώνει» την αξιοπρέπεια των παιδιών που προέρχονται από τα λαϊκά στρώματα και η κουλτούρα τους δεν είναι συμβατή με την δική του. Έτσι, πολλά από τα παιδιά αυτά αναζητούν μέσω πράξεων που παραβιάζουν τους σχολικούς κανόνες την «επιβεβαίωση» τους και την ανάκτηση του χαμένου σεβασμού. Η προσπάθεια ανάκτησης του σεβασμού - αν συνδυαστεί με τις διαπιστώσεις του Paul Willis για την αντίληψη της αρρενωπότητας που εκδηλώνεται, συχνά, στα εργατικά στρώματα με την βία και τον σεξισμό (Learning to labour: how working class kids get working class jobs, 1977) - μπορεί να οδηγήσει σε πράξεις σχολικού εκφοβισμού.

 η ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων συνιστά παράγοντα ενδυνάμωσης ή αποτροπής του σχολικού εκφοβισμού. Εδώ ορίζουμε την ποιότητα με την έννοια της Gemeinschaft (κοινότητας) του Toennies που παραπέμπει σε ουσιαστικές συντροφικές σχέσεις αλληλεγγύης. Οι πόλεις, με τον άξενο χαρακτήρα τους συμβάλλουν στην κατεύθυνση του κατακερματισμού των σχέσεων και της αποπροσωποποίησης (Αλεξάντερ Μίτσερλιχ, Το άξενο των πόλεων πρωτουργό στην ψυχική αποργάνωση του πολίτη, 1965). Όμως, είναι βιαστικό και λάθος να συμπεράνουμε ότι η ζωή στα χωριά και τις μικρές επαρχιακές κωμοπόλεις σημαίνει καλύτερη ποιότητα σχέσεων και λιγότερο σχολικό εκφοβισμό. Η εμπειρία δείχνει ακριβώς το αντίθετο. Πολλές φορές, η στενότητα του χώρου σε ένα χωριό ή σε μια μικρή επαρχιακή πόλη μπορεί να καθιστά εφιαλτικά τα φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού, καθώς το άτομο έχει σαφώς μικρότερα περιθώρια να διαφύγει από την οποιαδήποτε δυσάρεστη κατάσταση. Οι «διώκτες» του θύματος είναι παρόντες και έξω από το σχολείο κάτι που μπορεί να αποφευχθεί στην μεγαλούπολη, η οποία σε τελική ανάλυση και ως έσχατο μέσον δίνει και την επιλογή αλλαγής σχολείου ή/και γειτονιάς. Το ζήτημα των σχέσεων δεν συνδέεται αποκλειστικά και μόνο με την πόλη ή το χωριό.

Έτσι, σε κάθε περίπτωση, ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να περιορισθεί μέσω της οικοδόμησης σχέσεων μέσα στο σχολείο. Οι ουσιαστικές σχέσεις είναι αυτές που θα αποδομήσουν σταδιακά την εικόνα που έχουν οι θύτες για τον εαυτό τους, θα τους βοηθήσουν να επαναπροσδιορίσουν το περιεχόμενο της σχέσης τους με το σχολείο, τους εκπαιδευτικούς και τους συμμαθητές τους. Οι σχέσεις θα βοηθήσουν, επίσης, το σπάσιμο του «κώδικα της σιωπής» που χαρακτηρίζει τα περισσότερα θύματα, τα οποία φοβούνται να αναφέρουν τα περιστατικά του εκφοβισμού που υφίστανται.

Για αυτό και είναι καθοριστικής σημασίας η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε ζητήματα πρόληψης και αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού καθώς και η αναοριοθέτηση του σχολείου όχι μόνο σε χώρο πρόσκτησης της γνώσης αλλά σε χώρο κοινωνικής και πολιτικής αγωγής.


Βιβλιογραφία για τον σχολικό εκφοβισμό

1. Rigby, K. (2008) Σχολικός εκφοβισμός. Σύγχρονες απόψεις. Αθήνα: Τόπος.

2. Γκουντσίδου, Β. (2007) Το φαινόμενο bullying και πως να το αντιμετωπίσετε. Επιτροπή Κοινωνικής Πολιτικής Α.Π.Θ. (διαθέσιμο στο http://www.auth.gr/students/services/spc/resources/Bullying_greyscale.pdf).

3. Χιόνη, Μ. (2011α) Αγωγή υγείας στο σχολικό περιβάλλον. Παρέμβαση για την πρόληψη του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού (bullying). Αθήνα.

Χιόνη, Μ. (2011β) Σχολικός εκφοβισμός(bullying):εκπαιδευτικοί και γονείς.
(διαθέσιμο στο http://www.ssneond.sch.gr/keimena%20se%20word/via/5%20ekfobismos%20xioni.pdf).

Αναδημοσίευση άρθρο από:

http://www.auth.gr/students/services/spc/resources/Bullying_greyscale.pdf

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ BULLYING

ΚΑΙ ΠΩΣ ΝΑ ΤΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΤΕ

Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός (Βullying);

Βullying είναι ο επαναλαμβανόμενος εκφοβισμός ατόμων με πραγματική ή απειλούμενη μαρτυρική ποινή φυσικής, προφορικής, γραπτής, ή συναισθηματικής κακομεταχείρισής τους ή της διάδοσης φημών με απώτερο σκοπό τον κοινωνικό τους αποκλεισμό, ή της αρπαγής της περιουσίας τους. Συμπεριλαμβάνει και τις περιπτώσεις ύβρεων κατά της εθνικότητας, φυλής ή ιδιαιτερότητας κάποιου.

Αναλυτικότερα στον όρο bullying συμπεριλαμβάνονται:

Χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων
Απειλές και εκβιασμός
Σωματική βία, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα
Κλοπές
Ζημιές στην προσωπική περιουσία κάποιου
Επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων
Εσκεμμένο ή συχνό αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες
Διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών
Εκβιαστικά τηλεφωνήματα, ή τηλεφωνήματα σε ακατάλληλες ώρες χωρίς απάντηση
Και τέλος ηλεκτρονικό bullying μέσω κινητού τηλεφώνου ή του διαδικτύου
Το τελευταίο αποτελεί νεότερη μορφή και είναι γνωστό ως cyberbullying. Πρόσφατα κυκλοφόρησε μάλιστα και σχετικό παιχνίδι για βίντεο.

Το φαινόμενο μελετήθηκε πρώτη φορά στη Νορβηγία το 1978 ενώ το 1987 εμφανίζεται για πρώτη φορά ο όρος bullying σε επιστημονικά περιοδικά . Οι εκατοντάδες βιβλιογραφικές αναφορές που αυξάνονται από τότε με γεωμετρική πρόοδο αφορούν περιστατικά τόσο στα σχολεία όσο και στους χώρους εργασίας.

Τα θύματα του bullying είναι δυνατόν να παρουσιάσουν εκτός από διαταραχές συμπεριφοράς και ψυχολογικά καθώς και ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκεφάλους, κοιλιακά άλγη, ενούρηση, διαταραχές ύπνου, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, φοβίες, δεν μπορούν να μείνουν μόνα και δεν μπορούν να κοιτάξουν το συνομιλητή στα μάτια.

Οι δράστες (bullies) παρουσιάζουν στοιχεία προβληματικής αντικοινωνικής και συχνά παραβατικής συμπεριφοράς και συνήθως αντιπαθούν το σχολείο, καπνίζουν ή κάνουν χρήση αλκοόλ. Είναι γνωστό όμως ότι πολλές φορές πίσω από ένα οργισμένο παιδί κρύβεται πόνος, εγκατάλειψη, φόβος, απόρριψη ή και κάποια διαλυμένη οικογένεια

Σε ακραίες περιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί και αυτοκτονίες ή και φόνοι (bullycide).

Είναι το bulling φαινόμενο μόνο της εποχής μας;

Η βία μεταξύ των παιδιών δεν είναι κάτι το καινούριο. Μπορούμε να αναλογιστούμε και παραδείγματα από την παγκόσμια λογοτεχνία σε πολύ γνωστά λογοτεχνικά έργα όπως «οι περιπέτειες του Τόμας Μπράουν», «Ο Όλιβερ Τουίστ» κ.α. Μερικοί μάλιστα υποστηρίζουν ότι η σχολική επιθετικότητα αποτελεί μια φυσική διαδικασία στην ανάπτυξη του παιδιού και ότι ιδιαίτερα τα αγόρια σκληραίνουν και προετοιμάζονται για τη ζωή.

Το πρόβλημα υπήρχε από την αρχή της μαζικής εκπαίδευσης, αλλά πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις την εποχή της παγκοσμιοποίησης και ιδιαίτερα μετά την μετατροπή του εκπαιδευτικού μας συστήματος σε πολυπολιτισμικό. Το θύμα αλλά και ο θύτης μιας σχολικής επίθεσης θα πρέπει να εξετάζεται ως προς το χαρακτήρα, τη συμπεριφορά και την κοινωνική του ζωή σε βάθος χρόνου.

Πως πρέπει να συμπεριφερθούμε

σύμφωνα με τον καθηγητή P.K.Smith που ασχολείται με το θέμα τα τελευταία 30 χρόνια:

Αν το παιδί σας υπήρξε θύμα:

Κουβεντιάστε ήρεμα με το παιδί σας για την εμπειρία του
Καταγράψτε προσεκτικά ότι σας είπε το παιδί και ιδιαίτερα για το ποιοι εμπλέκονται στο συμβάν, πόσες φορές συνέβη, πού και τί ακριβώς συνέβη
Ενθαρρύνετε το παιδί σας ότι έκανε καλά που σας εκμυστηρεύτηκε το περιστατικό
Διαβεβαιώστε το ότι δεν φταίει αυτό για το συμβάν και ότι κανείς και για κανένα λόγο δεν πρέπει να υφίσταται συμπεριφορές εκφοβισμού
Μην το ενθαρρύνετε σε καμιά περίπτωση να εκδικηθεί
Εξηγείστε του πως οτιδήποτε υποπέσει στην αντίληψή του στο μέλλον θα πρέπει να το αναφέρει αμέσως στο δάσκαλο
Κλείστε ραντεβού με το δάσκαλο του παιδιού σας
Εξηγείστε αναλυτικά στο δάσκαλο το πρόβλημα του παιδιού σας

Όταν κουβεντιάζετε με το δάσκαλο

Προσπαθήστε να παραμείνετε ήρεμοι και να έχετε κατά νου ότι ο δάσκαλος μπορεί να μην γνωρίζει καθόλου το περιστατικό ή να έχει ακούσει αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις γι’ αυτό
Να είστε όσο ποιο σαφής γίνεται για το συμβάν που σας περίγραψε το παιδί σας και να δώσετε ημερομηνίες, τόπο και ονόματα άλλων παιδιών που εμπλέκονται
Σημειώστε τις τυχόν ενέργειες που θα κάνει το σχολείο
Ρωτήστε αν και πώς μπορείτε να βοηθήσετε εσείς
Να είστε σε συνεχή επικοινωνία με το σχολείο και να ενημερώνετε σε τακτά διαστήματα το δάσκαλο αν υπάρχει βελτίωση ή αν συνεχίζονται τα προβλήματα

Αν δεν είστε ευχαριστημένοι με την πολιτική του σχολείου

Ενημερωθείτε για την antibullying policy του σχολείου, εφόσον υπάρχει και δείτε αν ακολουθήθηκαν οι προβλεπόμενες διαδικασίες
Σε ορισμένα σχολεία δεν περιορίζονται μόνο στο να ενημερώνουν τα παιδιά για το bullying αλλά τα εκπαιδεύουν πώς να αμύνονται όταν αντιμετωπίζουν επίδοξους bullies
Συζητήστε το πρόβλημα με άλλους γονείς και με το σύλλογο γονέων
Κλείστε ραντεβού με το διευθυντή και να μιλήσετε διεξοδικά για το συμβάν
Αν δεν σας βοηθήσει απευθυνθείτε στους ανώτερούς του

Ένα παιδί μπορεί να χαρακτηριστεί δράστης μιας μη αποδεκτής συμπεριφοράς όταν:

Εξυβρίζει άλλα παιδιά
Διαδίδει ψευδείς φήμες ή κατηγορίες
Δημιουργεί ιστορίες που δημιουργούν μπελάδες
Συμμετέχει σε υπάρχουσες συμμορίες
Διαβάλλει τα παιδιά στους φίλους τους με σκοπό να τα αποξενώσει
Ασκεί σωματική βία
Σχολιάζει την παιδεία, το θρήσκευμα, την καταγωγή, τη φυλή, το χρώμα, την εμφάνιση, το βάρος, την αναπηρία, ή την κατάσταση υγείας κάποιου παιδιού
Αποφεύγει επιδεικτικά να είναι στην ίδια παρέα ή στην ίδια αθλητική ομάδα με κάποιο συμμαθητή του
Εκβιάζει για χρήματα ή προσωπικά αντικείμενα
Κάνει κλοπές
Στέλνει απειλητικά ή εκβιαστικά μηνύματα ή φωτογραφίες μέσω κινητών τηλεφώνων ή του διαδικτύου

Αν διαπιστώσετε ότι το παιδί σας παρενοχλεί άλλα παιδιά

Εξηγήστε του ότι αυτό που κάνει είναι απαράδεκτο και κάνει τα άλλα παιδιά δυστυχισμένα
Προσέξτε μήπως μιμείται την επιθετική συμπεριφορά μελών του οικογενειακού περιβάλλοντος
Κουβεντιάστε με τους δασκάλους του
Να το επαινείτε και να το στηρίζετε όταν βλέπετε ότι κάνει προσπάθειες να βελτιώσει τη συμπεριφορά του.
Να βεβαιωθείτε ότι γνωρίζει ότι το αγαπάτε

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε σα γονείς ή εκπαιδευτικοί;

Να ενημερώσουμε, τους δράστες, τα θύματα, τους μάρτυρες. Για να αποφευχθούν καταστροφικές συνέπειες για τη μετέπειτα ζωή τους θα πρέπει να μην είναι παθητικοί δέκτες ή επιθετικοί αλλά να βοηθηθούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα και οι μάρτυρες να μη φοβούνται να αποκαλύψουν την αλήθεια

Να γίνουμε παραδείγματα οι ίδιοι για τα παιδιά μας τόσο στο σπίτι όσο και γενικότερα.

Να συμβουλεύσουμε τα παιδιά να είναι σε επαγρύπνηση και να έχουν αυτοπεποίθηση. Όλοι έχουν το δικαίωμα στη διαφορετικότητα, στην προσωπική ελευθερία και δεν είναι υποχρεωμένοι να υφίστανται την απομόνωση, τον εξευτελισμό, τη βία και την υποτίμηση από τους άλλους. Όποιος το πιστέψει αυτό για τον εαυτό του μπορεί να πείσει και τους άλλους.

Ζητείστε από τα παιδιά σας να διευρύνουν τον κύκλο των φίλων τους και να προσέχουν ο ένας τον άλλο

Να αποφεύγουν χώρους πιθανής επίθεσης.

Να χρησιμοποιούν κατάλληλο λεξιλόγιο. Το να αγνοούν τους άλλους δεν είναι πάντα η καλύτερη συμβουλή

Να μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους.

Να συνειδητοποιήσουν ότι πρέπει να ζητούν βοήθεια όταν τη χρειάζονται.

Οι δράστες δεν επιθυμούν να υπάρχουν μαρτυρίες. Αν υποστεί κάποιο παιδί παρενόχληση να καταγράψει αμέσως το περιστατικό και να το αναφέρει στο δάσκαλο ακόμη και σε κάποιο γιατρό.

Τι στατιστικά αποτελέσματα έχουμε στην Ελλάδα;

Στις Η.Π.Α. και στη Μεγάλη Βρετανία που μελετούν πολλά χρόνια το φαινόμενο κάνουν λόγο για ποσοστό που ξεπερνά το 40%. Στην Αγγλία γίνονται ειδικά μαθήματα για “personal and social education” και υπάρχουν ειδικά σχολεία για θύματα του bulling.

Από έρευνα που διεξήχθη από το τμήμα Κοινωνικής πολιτικής του ΕΚΚΕ στην Αθήνα, το 37% των μαθητών του Δημοτικού δήλωσε ότι υπήρξαν θύματα σχολικής βίας, έναντι του 11% των μαθητών του Γυμνασίου. Το 13% των μαθητών του Δημοτικού και το 11% των μαθητών του Γυμνασίου δήλωσε ότι επιτέθηκαν και αυτοί σε συμμαθητές τους.

Με σκοπό να ερευνήσουμε την κατάσταση στην ελληνική πραγματικότητα σε εφήβους που μόλις είχαν τελειώσει το Λύκειο μοιράσαμε σε πρωτοετείς φοιτητές του Α.Π.Θ. ερωτηματολόγιο στο οποίο έπρεπε να απαντήσουν στα εξής:

1.Φύλο
2. Τόπος Διαμονής{πόλη-χωριό)
3. Σχολείο(δημόσιο-ιδιωτικό)
4. Γνωρίζετε την έννοια της λέξης Bullying;
5. Ορισμός-Σχόλια
6. Υπήρξατε θύματα;
7. Ποιοι σας ενόχλησαν;(αγόρια-κορίτσια),(συμμαθητές-μεγαλύτεροι- εκτός σχολείου-γειτονιά)
8. Σε ποιο χώρο;(τάξη, αυλή, εκτός σχολείου, γειτονιά)
9. Σε ποιον εμπιστευτήκατε το συμβάν;(κανένα, πατέρα, μητέρα, παππού, γιαγιά, καθηγητή)

Το σύνολο των ερωτηθέντων περιελάμβανε:

1. Αγόρια 62,6%
2. Κατοίκους πόλεων 85%
3. Φοίτηση σε δημόσιο 89%

Προφίλ παιδιών που έπεσαν θύματα bullying

1. Αγόρια 75%
2. Κατοίκους πόλεων 85%
3. Το 76% δέχθηκαν επίθεση από αγόρια
4. Το 37% όσων φοιτούσαν σε ιδιωτικό έπεσαν θύματα bullying

ΑΠΟ ΠΟΙΟΥΣ ΔΕΧΘΗΚΑΤΕ ΕΠΙΘΕΣΗ;

ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ 40% ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΙ 28% ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΟΙ 19% ΓΕΙΤΟΝΑΚΙΑ 13%

ΣΕ ΠΟΙΟ ΧΩΡΟ ΔΕΧΘΗΚΑΤΕ ΕΠΙΘΕΣΗ;

ΤΑΞΗ 21% ΑΥΛΗ 43% ΕΚΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ 23% ΓΕΙΤΟΝΙΑ 13%

ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ BULLYING;

OXI 53% NAI 47%

ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΕΜΠΙΣΤΕΥΘΗΚΑΤΕ ΤΟ ΣΥΜΒΑΝ;

ΚΑΝΕΝΑ 11% ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ 35% ΜΗΤΕΡΑ 23% ΠΑΤΕΡΑ 23% ΠΑΠΠΟΥ,ΓΙΑΓΙΑ 1% ΚΑΘΗΓΗΤΗ 7%


1. Το 11% των ερωτηθέντων υπήρξαν θύματα βίας.

2. Τα παιδιά αποδίδουν την ύπαρξη βίας σε ενδοοικογενειακά προβλήματα..

3. Οι επιθέσεις μέσα στην τάξη είναι το 20% των συνολικών

4. Το 65% των περιπτώσεων βίας γίνεται από άτομα μέσα στο χώρο του σχολείου.

5. Τα αγόρια υπερτερούν στη βία.

6. Τα παιδιά δεν εμπιστεύονται τους καθηγητές. Το 10% δεν εμπιστεύεται το πρόβλημα σε κανένα.

Ποιον ορισμό δίνουν τα ίδια τα παιδιά για το bulling;

(σ.σ.) αυτό το απόσπασμα παρουσίασε προβλήματα στην αντιγραφή, καλύτερα να το διαβάσετε στο σύνδεσμο από τον οποίο αναδημοσιεύσαμε το άρθρο: http://www.auth.gr/students/services/spc/resources/Bullying_greyscale.pdf )

Ορισμοί που δόθηκαν από παιδιά-θύματα

«Χρήση βίας με στόχο την καταξίωση και .................
«Η παντός τύπου (ψυχολογική, λεκτική βία) από μέλος σε άλλο μέλος της σχολική
κοινότητας είτε αυτή πηγάζει από την εξουσία της θέσης είτε από τη σωματική υπεροχή». κορίτσι «Η επιθετ
δασκάλους στο σχολείο». αγόρι «Έχω ασκήσει και εγώ βία σε
σπάνια όμως προκαλούσα τους άλλους και ειδικότερα αν δεν ήταν φίλοι μου. Όσοι το κάνουν αυτό έχουν πρόβλημα». αγόρι

«Η παρενόχληση που δέχονται παιδιά στο σχο
«Η σχολική επιθετικότητα οφείλεται σε ψυχολογική διαταραχ
προέρχεται κυρίως από το οικογενειακό του περιβάλλον». κορίτσι «Παιδιά που γνωρίζονται μέσα από το σχολείο επιτίθενται σε
συνήθως είναι ντροπαλό, ήσυχο, και μόνο του και τα άλλα παιδιά δεν το κάνουν παρέα, του κάνουν στην αρχή κακόγουστες πλάκες, αυτό δεν αντιδρά και στη συνέχεια πέφτει ξύλο. Δώστε στα παιδιά φωνή και θάρρος για να αντιμετωπίσουν τους θρασύδειλους που προσπαθούν να δείξουν τη δύναμή τους με λάθος τρόπο». κορίτσι «Δεν υπάρχει καλύτερος ορισμός από αυτό που συνέβη στον Άλεξ»

Βία και Επιθετικότητα

Ζούμε σε μια κοινωνία όπου η βία και η επιθετικότητα είναι φαινόμενα , που μπορεί να πάρουν εκρηκτικές διαστάσεις. Γι’ αυτό τα φαινόμενα αυτού του είδους θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται με περισσότερη προσοχή, ως σημαντικά κοινωνικά προβλήματα που δεν αφορούν μόνο τους εμπλεκόμενους μαθητές και τις οικογένειες τους, αλλά και όλο το σχολικό σύστημα.

Πώς μπορούμε να βρούμε τρόπους να προλάβουμε την εκδήλωση δυσάρεστων καταστάσεων βίας και να αναπτύξουμε στο σχολείο και τους μαθητές μας την ικανότητα επίλυσης συγκρούσεων, που αντιστοιχεί σε θετικά πρότυπα σκέψης, σχέσεων και διαντίδρασης με τους άλλους;

Πώς μπορούμε να αντιδρούμε εποικοδομητικά, ώστε να χειριζόμαστε τα προβλήματα επιθετικότητας και τις ποικίλες συγκρούσεις στο σχολείο;

Λαμβανομένου υπόψη ότι η επιθετική συμπεριφορά, ακόμα και η υπερβολική ή «παθολογική», είναι κάτι σαν «ευλογία», γιατί μας δείχνει, ότι τα παιδιά έχουν κάποιο πρόβλημα μέσα τους και θέλουν να επικοινωνήσουν μαζί μας, ώστε να το βγάλουν προς τα έξω, να το δηλώσουν, έστω και με αυτόν τον τρόπο.

Έτσι, αφού σκεφτούμε ψύχραιμα αλλά και λογικά θα προτείναμε για την αντιμετώπιση της «παιδικής επιθετικότητας», μερικές πρακτικές τεχνικές για την αντιμετώπιση της, όταν εμφανιστεί:

v Αποφεύγουμε τη σωματική τιμωρία.
v Απομακρύνουμε τα παιδιά από το «ακροατήριο τους», ύστερα από ένα εκρηκτικό επεισόδιο.

v Συζητάμε τους λόγους και τις συνέπειες της έκρηξης τους.

v Βάζουμε τα παιδιά να ασχοληθούν με μια ωφέλιμη δραστηριότητα που τα ευχαριστεί (άθληση, άκουσμα μουσικής κ.λ.π.).

v Μπορούμε ακόμα, να αγνοήσουμε την επιθετική συμπεριφορά των παιδιών σε μερικές περιπτώσεις.

v Μικρή στέρηση προνομίων και άμεση για να καταλάβουν τα παιδιά, ότι αυτή η τιμωρία είναι απόρροια της βίαιης συμπεριφοράς και όχι επειδή δεν τα αγαπάμε.

v Αποφεύγουμε τις απειλές ή τις αναβολές της τιμωρίας, που παρατείνουν το φόβο τους και την αγωνία τους.

v Εξηγούμε στα παιδιά πόσο πιο όμορφα είναι τα πράγματα, όταν είναι ήρεμα. Τους δηλώνουμε επίσης, ότι κατανοούμε πως τα βασανίζει! Και αν θέλουν; Μπορεί να το μοιραστούν μαζί μας.

v Ας είμαστε στοργικοί και διαλλακτικοί, όσο μπορούμε, ώστε να λύνουμε ειρηνικά της διαφορές.

v Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο θέμα της ανατροφής και των προτύπων που θέλουμε να περάσουμε στα παιδιά μας.

v Ας τονίσουμε στα παιδιά μας, ότι η βία πληγώνει τους άλλους και ότι για να μπορούμε να ζούμε, είναι ανάγκη να σεβόμαστε την ελευθερία τους και τη σωματική τους ακεραιότητα.

v Τέλος ας προσπαθήσουμε να χαλιναγωγούμε τον δικό μας επιθετικό εαυτό, για να μην μας μιμηθούν. Αφού, όπως λένε, τα παιδιά είναι «καθρέπτες» της δικής μας προσωπικότητας, είτε είμαστε γονείς, είτε εκπαιδευτικοί.

Ας έχουμε στο μυαλό μας και το ποίημα του R. RUSSEL.

Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κριτική: Μαθαίνει να κατακρίνει

Αν ένα παιδί ζει μέσα στην έχθρα: Μαθαίνει να καυγαδίζει

Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ειρωνεία: Μαθαίνει να είναι ντροπαλό

Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ντροπή: Μαθαίνει να είναι ένοχο


Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κατανόηση: Μαθαίνει να είναι υπομονετικό

Αν ένα παιδί ζει μέσα στον έπαινο: Μαθαίνει να εκτιμά

Αν ένα παιδί ζει μέσα στην δικαιοσύνη: Μαθαίνει να είναι δίκαιο

Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ασφάλεια: Μαθαίνει να πιστεύει

Αν ένα παιδί ζει μέσα στην επιδοκιμασία: Μαθαίνει να έχει αυτοεκτίμηση

Αν ένα παιδί ζει μέσα στην παραδοχή και φιλία: Μαθαίνει να βρίσκει την αγάπη μέσα στον κόσμο.

R. RUSSEL.

Και αν τιμωρούμε τα παιδιά μας τα μαθαίνουμε να τιμωρούν.

_________________________________

ΠΗΓΗ ΑΡΘΡΟΥ http://www.ssneond.sch.gr/Keimena%20dimosieumena/viaepithetikotita.htm