ΣΕ ΦΑΣΗ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΠΕΡΝΑ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΤΑΝΩΝ (ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ)

Μια ακόμη φωτογραφία του αρχαίου θεάτρου των Γιτάνων και πάλι από τον έξοχο φακό του Θεσπρωτού Μιχάλη Πασιάκου - που οι φωτογραφίες του εμένα τουλάχιστον με έκαναν να ερωτευτώ ξανά τον τόπο μου... και σε μεγάλο βαθμό αυτές οι φωτογραφίες με ώθησαν να αφήσω την Αθήνα και να γυρίσω στη Θεσπρωτία. Να ζήσω από κοντά τη μαγεία των εικόνων...

Στο σύδεντρο κρύβεται ο Καλαμάς. Που αγκαλιάζει όλο το χώρο της αρχαίας πόλης. Και δυστυχώς τους χειμώνες τα νερά του φτάνουν μέχρι το θέατρο... ας ελπίσουμε ότι με την αναστήλωση θα γίνουν και τα κατάλληλα έργα για να μη σαρώσει τα πάντα το ποτάμι.

Τα Γίτανα αγκαλιασμένα από τον Καλαμά, τον αρχαίο Θύαμι. Και πίσω το βουνό της Βρυσέλας. Μια φυσικά οχυρή θέση που βοήθησε την ανάπτυξη της πόλης και την ανέδειξε πρωτεύουσα της Θεσπρωτίας, στη θέση της Ελέας που ήταν χτισμένη κοντά στην Παραμυθιά και μακριά από τη θάλασσα.

Μάλιστα αξίζει να τονίσουμε ότι κατά τα αρχαία χρόνια ο Καλαμάς ήταν πλωτός και επομένως τα Γίτανα είχαν άμεση πρόσβαση στις θαλάσσιες μεταφορές. Σήμερα η κατασκευή φράγματος λίγο μετά τα Γίτανα δεν επιτρέπει τέτοια ταξίδια ούτε σε βάρκες...

Στα αριστερά, κοντά στο ποτάμι, διακρίνεται και το κοίλωμα του αρχαίου θεάτρου.

Η κάτοψη του αρχαιολογικού χώρου μετά από εργασίες ετών των αρχαιολόγων. Δυστυχώς παρά τα εκατομμύρια που έχουν ξοδευτεί από διάφορα ... πακέτα... δεν έχει σήμερα η χώρα μας τη δυνατότητα να τοποθετήσει μόνιμο φύλακα στα Γίτανα. Έτσι ο χώρος είναι κλειδαμπαρωμένος για το κοινό και χρειάζεται να σου κάνει τη χάρη η αρχαιολογική υπηρεσία να στείλει να τον ανοίξουν για να τον χαρείς και να τον περπατήσεις. Βεβαίως οι αρχαιολόγοι της Θεσπρωτίας είναι ιδιαιτέρως πρόθυμοι αλλά και πώς γίνεται να ζητάς τέτοια χάρη ως μεμονωμένος άνθρωπος; Έτσι μόνο μέσω κάποιου συλλόγου ή σχολείου μπορείς να φτάσεις σήμερα στα Γίτανα...

Με το Σύλλογο Προστασίας Περιβάλλοντος και Αρχαιολογικών Χώρων Θεσπρωτίας. Μια Κυριακή του Απρίλη του 2011. Περπατώντας στις όχθες του Καλαμά. Και τραβώντας για Γίτανα. Η μία και μοναδική ευκαιρία που μου δόθηκε η ευκαιρία να πατήσω τα ιερά χώματα που γράφτηκε η ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας μου...


Απέναντι από ποτάμι (που αχνοφαίνεται στα πόδια μας) το βουνό της Βρυσέλας. Και στις φυλλωσιές κρυμμένα τα Γίτανα. Να μας περιμένουν και να τα περιμένουμε με λαχτάρα...

εικόνες - ματιές από την πεζοπορία δίπλα στο ποτάμι, στον Καλαμά

εκείνη τη μέρα την ονειρεμένη που επισκεφθήκαμε τα Γίτανα...

Τέτοιους τόπους μαγικούς έχει η Ελλαδίτσα μας. Και η φτωχή ακριτική Θεσπρωτία. Και μετά σου λένε για ανάπτυξη. Τρίχες. Το μόνο που θέλουν να αναπτύξουν είναι τα κέρδη της πλουτοκρατίας. Κι όχι τον τόπο...

Ψάχνουν, λέει τώρα η αρχαιολόγος, λεφτά για την αναστήλωση του θεάτρου των Γιτάνων. Που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και να αποτελέσει πηγή εσόδων και για τη χώρα αλλά και να προσφέρει θέσεις εργασίας στους αμέτρητους άνεργους της Θεσπρωτίας.

Εν Γιτάνοις...

Μετά από δυο ώρες περπάτημα δίπλα στον Καλαμά.

Βεβαίως μπορείς να πας και χωρίς να περπατήσεις. Φτάνει αυτοκίνητο, και λεωφορείο ακόμη, ως μπροστά στην κλειδωμένη αυλόπορτα. Που για το δικό μας χατίρι την άνοιξε εκείνη τη μέρα η Αρχαιολογική Υπηρεσία και μάλιστα δύο αρχαιολόγοι, η Λίλα Φάτσιου και ο Στέφανος Βασιλειάδης, μας έκαναν λεπτομερή ξενάγηση. Τα ευχαριστώ μας ακόμη μια φορά!

12.25 - Βρισκόμαστε πια στην αγορά των αρχαίων Γιτάνων.

Η αρχαιολόγος, η κ. Λίλα Φάτσιου, στέκεται μπροστά στα ερείπια της Στοάς και μας κατατοπίζει.

Στα αριστερά της Στοάς υπήρχε και το ιερό του Απόλλωνα Αγυιέα. Του προστάτη των δρόμων. Κι ακόμη σήμερα λέμε τη λέξη αγυιόπαιδο, δηλαδή παιδί του δρόμου. Ο Μπαμπινιώτης σημειώνει πως άγυια στην αρχαία γλώσσα σήμαινε δρόμος, πιθανά από το ρήμα άγω. Εμείς τη λέξη την επαναφέραμε όταν χρειάστηκε να αντικαταστήσουμε το τούρκικο σοκάκι με λέξη ελληνική. Κι έτσι είπαμε το σοκάκι αγυιά και το παιδί που σοκακεύει αγυιόπαιδο.

___________________

αναδημοσίευση από την αναλυτική περιγραφή εκείνης της εκδρομής στα Γίτανα:

http://educandus.forumotion.com/t2213p45-topic

Η θρυλική επιγραφή "Εν Γιτάνοις". Μέχρι να βρεθεί η αρχαία πόλη αναφερόταν λαθεμένα ως Γιτάνη. Παλαιότερα και ως Τιτάνη. Η δοτική όμως "εν Γιτάνοις" ξεκαθάρισε το θέμα και πλέον ξέρουμε ότι η πόλη λεγόταν Γίτανα.

Εμείς δηλαδή το ξέρουμε. Άλλοι εξακολουθούν τα Γίτανα να τα λένε Τιτάνη! Έτσι πολύ κοντά στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ηγουμενίτσας, όπου και φιλοξενείται η ανωτέρω επιγραφή, υπάρχει η πλατεία Τιτάνης!!!

Και για του λόγου του αληθές ιδού και η σχετική φωτογραφία - στον τοίχο του Κέντρου Υγείας της πόλης:

Γίτανα. Κι έστησε ο έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη. Κι ο άλλος ποιητής πήρε να τραγουδάει στις καρδιές μας που πάλλονταν από συγκίνηση:

Γιατί τα σπάσαμε τ' αγάλματά των,
γιατί τους διώξαμε απ' τους ναούς των,
διόλου δεν πέθαναν γι' αυτό οι θεοί.
Ω γη της Ιωνίας, σένα αγαπούν ακόμη,
σένα η ψυχές των ενθυμούνται ακόμη.
Σαν ξημερώνει επάνω σου πρωί αυγουστιάτικο
την ατμοσφαίρα σου περνά σφρίγος απ' την ζωή των·
και κάποτ' αιθέρια εφηβική μορφή,
αόριστη, με διάβα γρήγορο,
επάνω από τους λόφους σου περνά.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης (1911)

Γη της Ιωνίας - γη του Ιονίου... πατρίδα Ελλάδα, πατρίδα πονεμένη...

Στιγμιότυπο από την ξενάγηση. Διακρίνονται αριστερά, με το κόκκινο καπέλο, η κ. Λίλα Φάτσιου, και δεξιά της, με το καρό πουκάμισο, ο κ. Στέφανος Βασιλειάδης. Και από τους δύο ακούσαμε πολύ ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για την αρχαία πόλη, το κόσμημα της τοπικής μας ιστορίας.

Σεφέρης - Μυθιστόρημα

[ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ]

Στο στήθος μου η πληγή ανοίγει πάλι
όταν χαμηλώνουν τ' άστρα και συγγενεύουν με το κορμί μου
όταν πέφτει σιγή κάτω από τα πέλματα των ανθρώπων

Αυτές οι πέτρες που βουλιάζουν μέσα στα χρόνια ως πού
θα με παρασύρουν;
Τη θάλασσα τη θάλασσα, ποιος θα μπορέσει να την εξαντλήσει;
Βλέπω τα χέρια κάθε αυγή να γνέφουν στο γύπα και στο γεράκι
δεμένη πάνω στο βράχο που έγινε με τον πόνο δικός μου,
βλέπω τα δέντρα που ανασαίνουν τη μαύρη γαλήνη των
πεθαμένων
κι έπειτα τα χαμόγελα, που δεν προχωρούν, των αγαλμάτων.


Εμείς που ξεκινήσαμε για το προσκύνημα τούτο
κοιτάξαμε τα σπασμένα αγάλματα
ξεχαστήκαμε και είπαμε πως δε χάνεται η ζωή τόσο εύκολα
πως έχει ο θάνατος δρόμους ανεξερεύνητούς
και μια δική του δικαιοσύνη

πως όταν εμείς ορθοί στα πόδια μας πεθαίνουμε
μέσα στην πέτρα αδερφωμένοι
ενωμένοι με τη σκληρότητα και την αδυναμία,
οι παλαιοί νεκροί ξεφύγαν απ' τον κύκλο και αναστήθηκαν
και χαμογελάνε μέσα σε μία παράξενη ησυχία.

Γιατί περάσαν τόσα και τόσα μπροστά στα μάτια μας
που και τα μάτια μας δεν είδαν τίποτε, μα παραπέρα
και πίσω η μνήμη σαν το άσπρο πανί μια νύχτα σε μια μάντρα
που είδαμε οράματα παράξενα, περισσότερο κι από σένα,
να περνούν και να χάνουνται μέσα στο ακίνητο φύλλωμα
μιας πιπεριάς

γιατί γνωρίσαμε τόσο πολύ τούτη τη μοίρα μας
στριφογυρίζοντας μέσα σε σπασμένες πέτρες, τρεις ή έξι
χιλιάδες χρόνια
ψάχνοντας σε οικοδομές γκρεμισμένες που θα ήταν ίσως
το δικό μας σπίτι
προσπαθώντας να θυμηθούμε χρονολογίες και ηρωικές
πράξεις
θα μπορέσουμε;

γιατί δεθήκαμε και σκορπιστήκαμε
και παλέψαμε με δυσκολίες ανύπαρχτες όπως λέγαν,
χαμένοι, ξαναβρίσκοντας ένα δρόμο γεμάτο τυφλά συντάγματα,
βουλιάζοντας μέσα σε βάλτους και μέσα στη λίμνη του Μαραθώνα,
θα μπορέσουμε να πεθάνουμε κανονικά;

Λίγο ακόμα
θα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν' ανθίζουν
τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο
τη θάλασσα να κυματίζει
λίγο ακόμα,
να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα.

Εδώ τελειώνουν τα έργα της θάλασσας, τα έργα της αγάπης.
Εκείνοι που κάποτε θα ζήσουν εδώ που τελειώνουμε
αν τύχει και μαυρίσει στη μνήμη τους το αίμα και ξεχειλίσει
ας μη μας ξεχάσουν, τις αδύναμες ψυχές μέσα στ' ασφοδίλια,
ας γυρίσουν προς το έρεβος τα κεφάλια των θυμάτων:

Εμείς που τίποτε δεν είχαμε θα τους διδάξουμε τη γαλήνη.

Και δεν τις είδαμε ακόμη τις αμυγδαλιές να ανθίζουν. Είδαμε όμως τις γκορτσιές (άγριες αχλαδιές) των Γιτάνων ολάνθιστες εκείνη την Κυριακή του Απρίλη του 2011. Και μας φτάνει για μια ζωή αυτό το προσκύνημα και αυτό το άρωμα που μας χαρίστηκε...

Και δεν μπορώ παρά να θυμάμαι πως χρόνους 19 πριν, Ιούνιο του 1992, καθόμουν στα θρανία του Μαρασλείου και έδινα εξετάσεις για τη Μετεκπαίδευση. Μας έπεσε Σεφέρης. Εκείνοι ακριβώς οι στίχοι που χρωμάτισα γαλάζιους. Οι σπασμένες πέτρες... Τότε είχα μόνο την αγωνία να μπω στη σχολή. Πού να φανταστώ ως πού θα με παράσερναν οι πέτρες οι σπασμένες, οι βουλιαγμένες στα χρόνια;

Ήταν εκεί, στο Μαράσλειο, που γνώρισα το Δημήτρη Λιαντίνη. Κι έγινα άνθρωπος. Γιατί μέχρι τότε ήμουν ένα βόδι με μορφή ανθρώπου. Κι απ' αυτόν έμαθα τα Ελληνικά και να ζω Ελληνικός... Αν δεν υπήρχε ένας Λιαντίνης στη ζωή μου, θα άφηνα εγώ το τσιμέντο να φύγω για τα βουνά;

Και ξέρεις τι με νευριάζει αφόρητα από χτες; Ναι, από χτες. Χωρίς να σημαίνει πως όλο το τελευταίο διάστημα δε φορτώνω αρνητικά και επικίνδυνα. Εκείνη η ανακοίνωση για σεμινάριο εξ αποστάσεως. Από το ΚΠΕ των Φιλίππων. Που θέλει χριστουγεννιάτικα να καθηλώσει τους εκπαιδευτικούς στις οθόνες των υπολογιστών για να τους επιμορφώσει, λέει, στην περιβαλλοντική εκπαίδευση με θέμα τα μουσεία, τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους... (δες περισσότερα εδώ)

Και θέλω να φωνάξω, να με ακούσουν. Δεν επιμορφώνεις έτσι, εξ αποστάσεως, για τα μουσεία, τα μνημεία, τους αρχαιολογικούς χώρους. Όσο φωστήρας και αν είσαι. Όσο καλές προθέσεις και αν έχεις... Δεν ξυπνάς συνειδήσεις. Και το μάτι του βοδιού δε γίνεται μάτι ανθρώπινο με νου και γνώση...

Αυτά είναι κόλπα άλλων λαών. Ευρωπαϊκά. Που μας έστειλαν τα ΕΣΠΑ για να γίνουμε λέει σαν τα μούτρα τους.

Εμείς έχουμε τις ίδιες τις σπασμένες πέτρες. Σπαρμένες σε κάθε γωνιά. Αρκεί να σκύψεις. Να τις αγγίξεις. Και θα σου πουν την ιστορία σου. Θα σου δείξουν το δρόμο...

Κι έχουμε και μουσεία. Που κάποτε, μέχρι πέρυσι, άφηναν τους εκπαιδευτικούς να μπαίνουν ελεύθερα. Να μελετάνε από πρώτο χέρι όσα θα διδάξουν. Έπειτα ήρθε η Τρόικα και βρήκε ότι εκεί ακριβώς έσταζε η ουρά του γαϊδάρου. Στην ελεύθερη είσοδο των εκπαιδευτικών στα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους... Κι αντί για ελεύθερη είσοδο, χρηματοδοτούν πλέον εξ αποστάσεως σεμινάρια για τα μουσεία και τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους! Καταλαβαίνεις τι σου λέω; Γιατί θέλω όχι να φωνάξω, να ουρλιάξω! Πανάθεμα το Λιαντίνη που μου άνοιξε τα μάτια. Και βλέπω πια πολύ καλά πού το πάνε...

Κι εσύ που τώρα με διαβάζεις. Μη μείνεις χάχας να κοιτάς φωτογραφίες και λόγια στην οθόνη. Σήκω και έλα να γνωρίσεις τα Γίτανα από κοντά. Να τα περπατήσεις. Να τα νιώσεις. Μόνο έτσι... και καθόλου αλλιώς!

Η Χαονία στο αρχαίο θέατρο της Γιτάνης. Ήταν 3 Αυγούστου 1997, και τα Γίτανα ήταν ακόμη γνωστά ως Γιτάνη...


Ένα τραγούδι πολυφωνικό στη ρημαγμένη από τους αιώνες σκηνή του αρχαίου θεάτρου. Ζωντανεύοντας για πρώτη φορά το χώρο μετά από χιλιάδες χρόνια...

Κι ήταν αφορμή αυτή η "συναυλία" της Χαονίας για να μάθω κι εγώ πως υπάρχει αρχαίο θέατρο στη Θεσπρωτία! Και τόσο κοντά στην Ηγουμενίτσα και στον Παραπόταμο, όπου πρόλαβα να φοιτήσω ως μαθήτρια δημοτικού και στην πρώτη τάξη του γυμνασίου. Δεν το ξέραμε τότε, αρχές της δεκαετίας του 70, πως η περιοχή μας διαθέτει τέτοια σημαντικά αρχαία μνημεία.

Χρειάστηκαν όμως πάνω από δέκα χρόνια από την ώρα που το έμαθα για να καταφέρω να επισκεφθώ κι εγώ τη Γιτάνη που πλέον είχε αποκτήσει χάρη στο μεράκι των αρχαιολόγων και το κανονικό της όνομα, Γίτανα.

Να δούμε όμως πόσα χρόνια θα περάσουν μέχρι να γίνει το όνειρο της αναστήλωσης πράξη. Και το αρχαίο θέατρο να αποκτήσει και πάλι θεατές και όχι μόνο επισκέπτες...

Ως τότε ας φροντίζουμε οι εκπαιδευτικοί να βάζουμε τα Γίτανα στον ετήσιο προγραμματισμό των διδακτικών μας επισκέψεων. Δικαιολογία να αποφύγουμε μια τέτοια επίσκεψη δεν υπάρχει. Φτάνει, όπως είπα, ακόμη και πούλμαν στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. Και η αρχαιολογική υπηρεσία Θεσπρωτίας με μεγάλη προθυμία στέλνει αρχαιολόγο να ανοίξει το χώρο αλλά και να ξεναγήσει τους επισκέπτες.

Ακόμη και μέσα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας συναντάς αναφορά στη Γιτάνη. Περιμένουμε μετά να αλλάξουν οι ταμπέλες της πλατεΐτσας που λένε την πόλη Τιτάνη... Γιαβάς γιαβάς μπρεεεεε. Ακόμη ούτε τα εκατό χρόνια δεν κλείσαμε ελεύθεροι από την τουρκιά. Έτσι εύκολα αλλάζουν οι συνήθειες;;;


Αναπαράσταση του χώρου των αρχαίων Γιτάνων, σε προθήκη του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηγουμενίτσας. Ιδιαιτέρως χρήσιμη για τους μικρούς ειδικά επισκέπτες, ώστε να αποκτήσουν μια συνολική εικόνα πώς είναι (ήταν) τα Γίτανα...

Μη με λησμόνει. Αυτά τα γαλάζια λουλουδάκια λέγονται "Μη με λησμόνει". Φυτρωμένα στις αρχαίες πέτρες στα Γίτανα...

Μη λησμονείς τα Γίτανα. Που χρειάστηκαν όχι μόνο τα χρήματα που βλέπεις στην ταμπέλα για την ανάδειξή τους, μα πολλά περισσότερα. Και κυρίως μεράκι ανθρώπινο. Καρδούλα. Από αμέτρητους ανθρώπους που τα έφεραν και πάλι στο φως. Και συνεχίζουν ακόμη τον αγώνα. Κι ας τους έκοψαν τους μισθούς. Ενώ δε λείπουν και εκείνοι που δούλεψαν για τα Γίτανα και κατόπιν πετάχτηκαν στον καιάδα της ανεργίας. Πώς γίνεται να έχεις τέτοιους τόπους, φορτωμένους ιστορία και ευλογημένους από τους θεούς σε φυσική ομορφιά, κι εσύ να πετάς στην ανεργία τους αρχαιολόγους; Και να μένουν οι χώροι κλειστοί γιατί δεν υπάρχουν ούτε τα ψίχουλα - λέει - για έναν φύλακα!!!

Και προσπαθούν να μας πείσουν ότι αυτό λέγεται ανάπτυξη! Και μάλιστα αειφόρος!

_________________________

σημείωση: ακολουθεί και άλλη σελίδα... δεν έχεις παρά να κοιτάξεις κάτω από αυτή την ανάρτηση και δεξιά για να δεις το σημείο που αναφέρει τις σελίδες. Ή και πάνω και δεξιά από την πρώτη ανάρτηση του θέματος...

Γίτανα. Η αρχαία πρωτεύουσα της Θεσπρωτίας. Και ένα πολύχρωμο σμάρι επισκεπτών περιδιαβαίνουν τον ιερό χώρο που διδάσκει εκ του φυσικού την ιστορία του τόπου. Πως ήταν από αιώνες ελληνικός. Και μήτρα πολιτισμού ελληνικού... το μαρτυρούν οι επιγραφές πάνω στις πέτρες, πάνω στα αγάλματα... εδώ μιλούσαν ελληνικά. Και ήταν Έλληνες! Κι άσε τους ηλίθιους πέρα από τα σύνορα να σκούζουν. Με τους δικούς μας τους βλάκες να δούμε τι θα κάνουμε. Που αφήνουν τέτοια μνημεία πολιτισμού στην αφάνεια. Κλειδωμένα γιατί λέει δεν έχουν λεφτά για ένα φύλακα!!!!! εκεί που έχουν μπόλικα για φουσκωτούς να προστατεύουν τις αφεντιές τους...

Κι οφείλω εδώ να ευχαριστήσω αφενός το Σύλλογο Προστασίας Περιβάλλοντος και Αρχαιολογικών Χώρων Θεσπρωτίας και αφετέρου την αρχαιολογική υπηρεσία Θεσπρωτίας και τους φιλότιμους αρχαιολόγους της που μας έδωσαν την ευκαιρία έστω και μία φορά να δούμε τα Γίτανα. Να τα περπατήσουμε. Να προσκυνήσουμε τους τόπους των προγόνων μας... Μια Κυριακή του Απρίλη του 2011. Αλλιώς θα τα ήξερα κι εγώ μόνο από φωτογραφίες και κείμενα τα Γίτανα... Κι ας είναι ένα τέταρτο δρόμος από την Ηγουμενίτσα...

Πάει λίγος καιρός, ούτε σαράντα μέρες, που τον πόνο της ψυχής μου για τα Γίτανα και τα άλλα αρχαία μνημεία που βουλιάζουν στην αφάνεια, τα έκανα αλφαβητάρι. Το αλφαβητάρι της Φίλας. (δες περισσότερα εδώ).

Η Φίλα. Που ήταν ένα νεαρό κορίτσι από τα Γίτανα. Και μάθαμε γι' αυτήν όταν η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ένα μικρό αγαλματάκι. Χαρισμένο από τη Φίλα στη θεά Άρτεμι!


Κι ΕΔΩ μπορείς να δεις το ίδιο το Αλφαβητάρι, να το κατεβάσεις στον υπολογιστή σου. Να δεις δηλαδή τι άφησε πίσω του εκείνος ο ολόλαμπρος πολιτισμός μέχρι που τον ισοπέδωσαν οι ρωμαϊκές λεγεώνες στα 167 π. Μέσα σε μια μέρα 70 πόλεις της Ηπείρου. Εκδίκηση για τον Πύρρο. Πέτρα πάνω στην πέτρα δεν έμεινε. Και χιλιάδες πλήρωσαν με τη ζωή τους. Κι άλλες χιλιάδες οδηγήθηκαν αιχμάλωτοι στη Ρώμη. Η ζωή στον τόπο μας σταμάτησε. Κι άρχισε η ρωμαϊκή κατοχή...

Πόσες κατοχές, πόσες σκλαβιές σε τούτον τον έρμο τον τόπο; Που μόλις το Φλεβάρη θα γιορτάσει τα 100 χρόνια της απελευθέρωσης από τους Τούρκους. Κι ανάμεσα πρόφτασε να γνωρίσει και την μπότα των Ιταλών και των Γερμανών.

Αυτόν τον τόπο που ακόμη και τώρα που γράφονται αυτές οι λέξεις, καραδοκούν να τον αρπάξουν οι Τσάμηδες. Να τον αλβανοποιήσουν. Να φτιάξουν λέει τη μεγάλη Αλβανία, μέχρι κάτω στην Πρέβεζα.

Δε φταίνε όμως αυτοί. Εμείς φταίμε. Που αφήνουμε τον τόπο να ρημάζει. Και που πάλι σήμερα αναχωρούν οι άνθρωποί του για τη Δύση. Αυτοί τη φορά δεν τους σέρνουν οι ρωμαϊκές λεγεώνες. Τους εξαναγκάζει η πολιτική της τρόικας. Που τους αφήνει άνεργους. Και τρέχουν από μόνοι τους να σκλαβωθούν στα εργοστάσια της Γερμανίας...

Το Αλφαβητάρι της Φίλας γεννήθηκε την παραμονή της 28ης του Οκτώβρη. Αντί να γράφω τον πανηγυρικό που έπρεπε την επόμενη μέρα να εκφωνήσω στην επίσημη δοξολογία, ένιωσα την ανάγκη να δημιουργήσω κάτι ελληνικό για τα μικρά παιδιά. Τουλάχιστον αυτά να μάθουν την ιστορία του λαού τους και να μην την αφήνουν κλεισμένη στα μουσεία και κλειδωμένη σε αρχαιολογικούς χώρους που δεν έχουν, λέει, ούτε έναν φύλακα να τους κρατήσει ανοιχτούς...

Κι αυτή είναι η θεά. Η Άρτεμις!

Χάλκινο διακοσμητικό εξάρτημα από ανάκλιντρο. Βρέθηκε στο Πρυτανείο των Γιτάνων. Και λίγο παραπάνω, στο λόφο, σώζεται το δάπεδο του ναού της... Και το κατώφλι που πέρναγαν οι πιστοί της...


Η Άρτεμις και ο αδερφός της ο Απόλλων τιμούνταν ξεχωριστά στα Γίτανα. Ο Απόλλων ο Αγυιεύς, δηλαδή ο προστάτης των δρόμων, που και το δικό του ιερό του αποκαλύφθηκε στην περιοχή της Αγοράς των Γιτάνων.

Της Αρτέμιδος ο ναός, ο Μικρός Ναός όπως τον αποκαλούν οι αρχαιολόγοι, βρισκόταν στην αρχή της κεντρικής οδικής αρτηρίας. Ναΐσκος ορθογώνιας κάτοψης, εξωτερικών διαστάσεων 13 Χ 7 μ. Κι αποτελείται από πρόναο και σηκό και έναν πλακοστρωμένο αύλειο χώρο μπροστά από την είσοδό του.

Ο πρόναος επικοινωνεί με το σηκό μέσω θυραίου ανοίγματος πλάτους 2,5 μ., όπου διατηρείται τμήμα από το ασβεστολιθικό κατώφλι. Λόγω της υψομετρικής διαφοράς, η είσοδος στον πρόναο γινόταν με κλίμακα, αποτελούμενη από δύο διαφορετικού πλάτους βαθμίδες. (από τον αρχαιολογικό οδηγό οι πληροφορίες)

Εκεί λοιπόν, στο Μικρό Ναό της Αρτέμιδος, βρέθηκε και το αγαλματάκι της νεαρής Φίλας...

Βρέθηκαν επίσης σημαντικός αριθμός γυναικείων και ζωόμορφων πήλινων ειδωλίων, τμήματα από μαρμάρινα αγαλματίδια, μια ανάγλυφη κέραμος με επιγραφή: [Α]ΝΔΡΟΚΑΔΗ, όστρακα και ακέραια αγγεία της ελληνιστικής περιόδου, όπως ληκύθιο με διακόσμηση ανθεμίου, μελαμβαφείς λύχνοι και φιαλίδια.

Όλα αυτά μπορούμε σήμερα να δούμε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας. Κι εδώ είναι που χαιρόμαστε που άργησε η ανακάλυψη των Γιτάνων. Αλλιώς τα ευρήματα θα είχαν καταλήξει στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, όπου και βρίσκονται πολλά ακόμη ευρήματα από τη Θεσπρωτική γη... Γιατί λέει δεν είχαμε δικό μας μουσείο. Και τώρα που έχουμε; Γιατί κρατάνε στα Γιάννενα τα ευρήματα της Θεσπρωτίας;;;

Απ' την αυλή της Άρτεμης... την ανθισμένη... πώς να περιγράψεις τα συναισθήματα από τέτοιες επισκέψεις;


Αναγκαστικά όμως αφήνουμε πίσω μας το Μικρό Ναό και κατηφορίζουμε. Κατευθυνόμαστε για ένα ακόμη σπουδαίο σημείο της πόλης των Γιτάνων, το Πρυτανείο της. Την έδρα δηλαδή των αρχόντων που ήταν επιφορτισμένοι με τη δημόσια διοίκηση.

Ο χώρος του Πρυτανείου των Γιτάνων. Στεγασμένος γιατί εκεί βρέθηκαν και


Το αστέρι βέβαια. Τι άλλο; Τα Γίτανα άκμασαν στα Ελληνιστικά χρόνια. Και η Ήπειρος είχε στενούς δεσμούς με το βασίλειο της Μακεδονίας. Μην ξεχνάμε πως η μάνα του Αλέξανδρου ήταν από τα δικά μας μέρη. Πριγκίπισσα των Μολοσσών. Μυρτάλη και Πολυξένη τα αρχικά της ονόματα. Κατόπιν παντρεύτηκε το κορίτσι μας το Φίλιππο και επειδή εκείνος κέρδισε με τα άλογά του στην Ολυμπία, είπαν και τη βασίλισσα Ολυμπιάδα...

Το Πρυτανείο καταλαμβάνει μια ολόκληρη οικοδομική νησίδα στη νοτιοδυτική άκρη του οικισμού. Έκτασης 1500 τ.μ. Η ανασκαφή κράτησε τέσσερα χρόνια και απέδωσε πολύ σημαντικά ευρήματα.

Στο εσωτερικό τα δωμάτια είναι διευθετημένα σε πτέρυγες γύρω από μία ορθογώνια αυλή, διαστάσεων 16 Χ 12 μ., την οποία περιτρέχει ένας ενιαίος διάδρομος - στοά.


Σε κάποια από τα δωμάτια πρέπει να στεγάζονταν χώροι συμποσίων, όπως προκύπτει από τα ανασκαφικά δεδομένα. Στο κεντρικό μεγαλύτερο δωμάτιο υπάρχει χώρος για δώδεκα ανάκλιντρα, τα οποία πρέπει να ήταν τοποθετημένα περιμετρικά των τοίχων. Το δωμάτιο σε όλη του την έκταση ήταν διακοσμημένο με ψηφιδωτό δάπεδο, ένα πλαίσιο με σπείρα και αβακωτό κόσμημα περιβάλλει διάχωρο από λευκές και μαύρες ψηφίδες με τις μορφές πέντε δελφινιών, τέσσερα από τα οποία καταλαμβάνουν τις γωνίες.

Ένα δεύτερο διάχωρο από ψηφίδες με παράσταση επιτιθέμενου πάνθηρα διακοσμεί το χώρο εσωτερικά του κατωφλιού της εισόδου.

Στο Πρυτανείο φυλασσόταν και το αρχείο της πόλης. Στο δωμάτιο που έχει ταυτιστεί ως αρχείο βρέθηκαν μεγάλος αριθμός πήλινων σφραγισμάτων εγγράφων (πλέον των 3.000 ). Σε ορισμένα από τα σφραγίσματα διακρίνεται η επιγραφή με το όνομα της πόλης "ΓΙΤΑΝΑ".

Μεγάλος ήταν ο αριθμός νομισμάτων που βρέθηκε στο Πρυτανείο, ανάμεσά τους και ένας θησαυρός 178 τεμαχίων.

Αμέσως μετά το Πρυτανείο βάζουμε πλώρη για το θέατρο. Ευτυχώς δεν είναι χειμώνας, αλλιώς πράγματι πλώρη θα χρειαζόταν αφού το θέατρο είναι κάτω χαμηλά, δίπλα στο ποτάμι, και πλημμυρίζει όταν ο Καλαμάς φουσκώνει. Το θέατρο είναι χτισμένο έξω από τα τείχη της πόλης. Περιττή πολυτέλεια όταν δεχόντουσαν επίθεση. Αν και πρέπει να πούμε ότι δεν προοριζόταν μόνο για θεατρικές παραστάσεις αλλά και για πολιτικές συναθροίσεις. Υπήρχε πάντως ένα προτείχισμα που το προστάτευε ενώ και ο ποταμός λειτουργούσε ως φυσική προστασία του χώρου.

Το κοίλο του θεάτρου έχει μέγιστη διάμετρο 65 μέτρα και αποτελείται από 28 σειρές εδωλίων που διαμορφώνονται σε δύο διαζώματα ενώ τέσσερις κλίμακες το διαιρούν σε πέντε κερκίδες, στις οποίες πρέπει να προστεθούν και άλλες δύο - σήμερα ημικατεστραμμένες - στα άκρα του.

Το θέατρο κατασκευάστηκε στα μέσα του 3ου αιώνα π. από τοπικό λευκό ασβεστόλιθο.

Τμήμα του κοίλου φαίνεται ότι είναι λαξευμένο απευθείας επάνω στο κροκαλοπαγές βραχώδες υπόστρωμα που καλυπτόταν προφανώς από ασβεστοκονίαμα.