ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ. Ή ΜΗΠΩΣ ΚΑΤΙ ΑΛΛΟ;

ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗΣ - ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. Σ. ΕΥΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΩΝ:

1. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ (Ο ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗΣ): Μαρία Λαμπρίδου του Θεοφίλου

2. ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ (Ο ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ): Βασιλική Κ. του Ε.

ΓΕΝΙΚΗ ΜΕΤΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΑΣΚΑΛΩΝ - ΜΑΡΑΣΛΕΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ Δ.Ε.
ΤΜΗΜΑ: Β2

ΑΘΗΝΑ 1994

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ σελ. 5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ. 6

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Ο ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

1.1. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ: Ο όρος Επιθεωρητής σελ. 9
1.2. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: Ο θεσμός του Επιθεωρητή σελ. 10
1.2.1. Κοινωνική πραγματικότητα και ιστορική εξέλιξη του επιθεωρητή σελ. 11
- Αντιστοίχιση γεγονότων της Ελληνικής Ιστορίας με την ιστορική εξέλιξη του επιθεωρητή σελ. 11α
- Περίοδοι της ιστορικής εξέλιξης του θεσμού του επιθεωρητή σελ. 12
- Ο φορέας χρηματοδότησης της εκπαίδευσης σελ. 14
1.2.2. Εκπαιδευτικό σύστημα και επιθεωρητές σελ. 15
1.2.3. Κατάργηση των επιθεωρητών – σελ. 17
- Αιτίες κατάργησης των κοινωνικών θεσμών
- Σκοπός της εργασίας σελ. 20


ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΟΥ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗ

2.1. ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1821 – 1834
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ σελ. 22


2.2. ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1834 – 1895
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΕΣ

2.2.1. Ο νόμος του 1834 σελ. 23
2.2.2. Γνωμοδοτικά Συμβούλια σελ. 24
2.2.3. Νομοσχέδια του 1877 – 1878 σελ. 24
2.2.4. Νομοσχέδια Μανέτα – Νόμος ΑΦΝΗ΄ 1887 σελ. 24
2.2.5. Νομοσχέδιο του 1889 σελ. 25
2.2.6. Νόμος ΒΠΕ΄ 1892 σελ. 26

ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1834 – 1895 σελ. 26
ΟΙ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1834 – 1895 σελ. 27


2.3. ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1895 – 1935
Η ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΩΝ

- Κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συγκυρίες σελ. 29

2.3.1. Ο νόμος ΒΤΜΘ΄ 1895 σελ. 30
- Κριτική του νόμου ΒΤΜΘ΄ σελ. 31
2.3.2. Η εκπαιδευτική πολιτική του Ευταξία σελ. 32
2.3.3. Νομοσχέδια Στάη 1900 σελ. 34
2.3.4. Ο νόμος ΓΩΚΗ΄ 1911 σελ. 35
2.3.5. Νομοθεσία Τσιριμώκου Νόμος 240/1914 σελ. 36
- Κριτική του νόμου 240 σελ. 37
2.3.6. Ο θεσμός των ανώτερων εποπτών σελ. 38
2.3.7. Εκπαιδευτικό Συμβούλιο σελ. 39
2.3.8. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Γ. Παπανδρέου 1929 σελ. 41
- Κριτική του νόμου 4653/1930 σελ. 42

ΟΙ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1895 – 1933 σελ. 43


2.4. ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1935 – 1982
Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗ

- Κοινωνικοπολιτικές ιστορικές και οικονομικές συγκυρίες σελ. 44

2.4.1. Τα δύσκολα χρόνια 1935 – 1949 σελ. 44
2.4.1.α. Δικτατορία Κονδύλη – Δικτατορία Μεταξά σελ. 44
2.4.1.β. Στα χρόνια της Κατοχής σελ. 45
2.4.1.γ. Στα χρόνια του εμφυλίου σελ. 46
- Γυναίκες και επιθεωρητές σελ. 47

2.4.2. Η διοίκηση και εποπτεία μετά τα χρόνια του πολέμου σελ. 49
- Κριτική σελ. 51

2.4.3. Οι προσπάθειες για βελτίωση
2.4.3.α. Η επιτροπή Παιδείας σελ. 55
2.4.3.β. Η μεταρρύθμιση του 1964 – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο σελ. 56

2.4.4. Η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 σελ. 57
- Κριτική σελ. 58

2.4.5. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1976 σελ. 59
- Κριτική σελ. 60
- Εκθέσεις σελ. 60
- Καθήκοντα και αρμοδιότητες των τελευταίων επιθεωρητών σελ. 61
- Κριτική σελ. 63
- Το τελευταίο καθήκον των επιθεωρητών σελ. 63

ΟΙ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1935 – 1982 σελ. 64


2.5. Η ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΩΝ 1982 σελ. 66
- Συμπέρασμα σελ. 66

ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΟ σελ. 67


ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ σελ. 68

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 71

Σημείωση: Την εργασία συνοδεύουν ως παραρτήματα διάφορα ντοκουμέντα.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η μελέτη που ακολουθεί αποτελεί μια βιβλιογραφική έρευνα στο χώρο της Ιστορίας της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης σχετικά με τους θεσμούς της Διοίκησης – Εποπτείας και της Σχολικής Συμβουλευτικής.

Ο τίτλος της: «Επιθεωρητής – Σχολικός Σύμβουλος», δηλώνει πως η εξέταση του θέματος επικεντρώνεται στο ρόλο που διαδραμάτισαν οι κύριοι συντελεστές αυτών των θεσμών.

Το πρώτο σκέλος της εργασίας αφορά το ρόλο του επιθεωρητή και αναπτύχθηκε από τη Μαρία Λαμπρίδου, μετεκπαιδευόμενη δασκάλα στο Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης.

Το δεύτερο σκέλος αναφέρεται στο ρόλο του Σχολικού Συμβούλου και η επεξεργασία του έγινε από τη Β. Κ., δασκάλα που μετεκπαιδεύεται στο Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ξεκινώντας μια μελέτη θεσμών του εκπαιδευτικού συστήματος, είναι αναγκαία προϋπόθεση να αναφερθούμε στη διαλεκτική σχέση της εκπαίδευσης με την Κοινωνία. «Η εκπαίδευση δεν είναι απλά και μόνο ο δέκτης και ο εκφραστής του κοινωνικού γίγνεσθαι, αλλά ταυτόχρονα έχει τη δυνατότητα ως πομπός να το επηρεάζει ουσιαστικά.» (1. ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ Κ., 1989) Η ιδιορρυθμία αυτής της εκπαίδευσης, όχι μόνο να αναπαράγει, αλλά και να μετασχηματίζει το κοινωνικό μοντέλο, αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην εξέταση των θεσμών της Διοίκησης – Εποπτείας και της Σχολικής Συμβουλευτικής.

Οι επιθεωρητες παλιότερα, οι Σχολικοί Σύμβουλοι σήμερα, αποτελούν θεωρητικά τις ασφαλιστικές δικλείδες ανάμεσα στο εκπαιδευτικό και στο κοινωνικό σύστημα. Εκπαιδευτικά στελέχη και οι μεν και οι δε με διττό ρόλο:

α) Να μεταφέρουν τις απαιτήσεις της Πολιτείας στο Σχολείο.
β) Να προωθούν τα αιτήματα της Εκπαίδευσης στους αρμόδιους φορείς του κράτους.

Η σημαντικότητα του ρόλου τους έγκειται όχι στην απλή μεταβίβαση των μηνυμάτων των δύο πλευρών αλλά στη ρυθμιστική παρέμβασή τους σ’ αυτά. Είναι εκείνοι που θα ορίσουν το ύψος των απαιτήσεων και που παράλληλα θα κρίνουν την ορθότητα των αιτημάτων:

«Υποχρεώνονται να κρυσταλλώσουν την έννοια της Παιδείας επέκεινα συνθέτοντας διαλεκτικά τον παιδευτικό ετατισμό και τον παιδευτικό ρωμαντισμό.» (2. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ, 1958)

Η τεράστια δυσκολία του ρόλου τους ανάγεται στην αντινομία που εμπεριέχει η έννοια της Παιδείας αυτή καθαυτή. Καλούνται να λύσουν το άλυτο πρόβλημα της αγωγής:

«Άνθρωποι μιας γενιάς που πέρασε, επιχειρούν να καθορίσουν τι είδους μόρφωση πρέπει να πάρουν οι άνθρωποι μιας γενιάς που έρχεται.» (3. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ, 1976)

Δύο αντίθετες δυνάμεις αναπτύσσονται στο χώρο της εκπαίδευσης: Η μια κεντρομόλος, απαιτεί υποταγή στο σήμερα. Η άλλη φυγόκεντρος, παρακινεί για ελεύθερο πέταγμα προς το μέλλον. Υπάρχουν άνθρωποι ικανοί να τις δαμάσουν; Ποιοι είναι εκείνοι που διαθέτουν τόση αγνότητα ψυχής και πληρότητα πνεύματος για ν’ ανταποκριθούν σε τέτοιο υψηλό καθήκον;

Μήπως αναζητούμε ημίθεους;

«Δυνατόν δ’ ειπείν να έχη μόνον αρετάς και ουδέν ελάττωμα.» (4. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Ε., 1957) Τα λόγια αυτά ειπώθηκαν για τον επιθεωρητή. Ψηλότερες οι απαιτήσεις του σήμερα για το σχολικό σύμβουλο.

«Τέχνη τεχνών άνθρωπον άγειν», είπαν για το δάσκαλο. Τι πρέπει να πούμε για τους δασκαλοδάσκαλους»; (5. ΛΟΥΝΤΕΜΗΣ, 1976)

Κι αν έστω ευρεθούν τόσο ικανοί άνθρωποι για να επιτελέσουν ένα τόσο δύσκολο έργο, με ποια δικαιώματα θα τους περιβάλουμε; «Η πλήρης καθοδήγηση χωρίς περιθώρια για πρωτοβουλίες μοιάζει με τον ήλιο κατά πρόσωπο και σε θαμπώνει, ενώ η πλήρης ελευθερία με το σκοτάδι που σ’ εμποδίζει να βρεις το δρόμο σου.» (6. ΤΣΟΥΡΕΚΗΣ Δ., 1981)

Επιθεωρητής, λοιπόν, ή Σχολικός Σύμβουλος;

Ή μήπως κάτι άλλο;

Η μελέτη που ακολουθεί θα παρακολουθήσει την ιστορική εξέλιξη των δύο θεσμών, με αναφορά στις ευρύτερες οικονομικές και κοινωνικοπολιτικές συγκυρίες της κάθε εποχής, επιχειρώντας έτσι να διευκολύνει στην αναζήτηση της σωστής απάντησης.

Κρίνουμε σκόπιμο να διευκρινίσουμε πως οι κοινωνιολογικές μας προσεγγίσεις θα αποσκοπούν μόνο στη διαλεύκανση της ιστορικής αλήθειας και όχι στην κοινωνιολογική ανάλυση του θέματος, αφού χώρος της εργασίας μας είναι η Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης και όχι η Κοινωνιολογία της.

Η χρονικά πρόσφατη αντικατάσταση των επιθεωρητών από τους σχολικούς συμβούλους και η ιδεολογική φόρτιση που τη συνόδευσε, εγκυμονεί πολλούς κινδύνους στην εξέταση του θέματος. Αισιοδοξούμε να τους αποφύγουμε.

Αρχίζοντας αυτή τη μελέτη, μη βιαστούμε να αναφωνήσουμε άστοχα:

«Ο επιθεωρητής καταργήθηκε. Ζήτω ο σχολικός σύμβουλος!» (7. ΦΡΑΓΚΟΥ Χ., 1985) Αντίθετα, ας αφιερώσουμε την προσπάθειά μας σ’ όλους εκείνους τους εκπαιδευτικούς που λάμπρυναν με την παρουσία τους και τους δύο θεσμούς.

2. ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1895 – 1935

Η ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΩΝ

Κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συγκυρίες

Το 1893, η Ελλάδα είχε κηρύξει πτώχευση. Διεθνής επιτροπή ελέγχου αναλαμβάνει τον έλεγχο και τη διαχείριση της δημόσιας οικονομίας της χώρας μας.

Προκύπτει ως αδήριτη ανάγκη το πέρασμα από τις προκαπιταλιστικές στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Απαραίτητη προϋπόθεση η εδραίωση ενός καλά οργανωμένου κράτους, ενός κράτους δικαίου, ενός κράτους αστικού. Αυτό σήμαινε αστικές μεταρρυθμίσεις στους θεσμούς του κοινωνικού εποικοδομήματος, άρα και στην εκπαίδευση. Μπαίνει επιτακτικά το αίτημα για μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος και για αστικό σχολείο. Αυτή την τάση εκφράζουν οι νόμοι ΒΤΜΘ΄ και τα νομοσχέδια του 1899. (25. ΜΠΟΥΖΑΚΗ, 1986)

2.3.1. Ο ΝΟΜΟΣ ΒΤΜΘ΄ 1895

Από την άθλια κατάσταση που επικρατούσε ως τότε, απάλλαξε τους δασκάλους ο νόμος ΒΤΜΘ΄/ 1895.

Εισηγητής του νόμου ήταν ο υπουργός Παιδείας, Δ. Πετρίδης, (πρώην γενικός επιθεωρητής). Ο νόμος ψηφίστηκε από τη Βουλή την 1η Ιανουαρίου 1896 και ίσχυσε επί μια εικοσαετία περίπου.

Εισήγαγε αποκεντρωτικό σύστημα διοίκησης:

α) Εποπτικό συμβούλιο στην έδρα κάθε νομού. Το αποτελούσαν:

- Ο αρχιεπίσκοπος ως πρόεδρος
- Ο γυμνασιάρχης
- Ένας επιστήμονας
- Ένας κτηματίας ή έμπορος
- Ο νομαρχιακός επιθεωρητής

Οι προτάσεις του ήταν μη υποχρεωτικές για τον υπουργό για τα εξής θέματα:

Διορισμό δημοδιδασκάλων, σύσταση σχολείων, έγκριση δαπανών, συντήρηση υλικού σχολείων, μεταθέσεις και απολύσεις επιθεωρητών.

Υποχρεωτικές για τον υπουργό ήταν οι προτάσεις του στα ακόλουθα θέματα:

Εφέσεις κατά πειθαρχικών αποφάσεων επιθεωρητών, πρόστιμα και προσωρινή απόλυση, μεταθέσεις δημοδιδασκάλων, απολύσεις, αποπομπές μαθητών.

β) Νομαρχιακός επιθεωρητής

Διοριζόταν αυτός που είχε δίπλωμα φιλοσοφίας και διδακτική εμπειρία γυμνασίου ή διδασκαλείου ή πρωτοβάθμιος δημοδιδάσκαλος μετά από εξετάσεις ή διδάκτορας φιλοσοφίας με παιδαγωγικές σπουδές στην Ευρώπη.

Τα καθήκοντά του ήταν:

- Να επιθεωρεί τα σχολεία κάθε εξάμηνο και να υποβάλει σχετική έκθεση στο εποπτικό συμβούλιο.
- Να μεριμνά για την ανέγερση διδακτηρίων.
- Να συγκαλεί συνέδρια δασκάλων.
- Να ασκεί πειθαρχική εξουσία.

Για τα σχολεία θηλέων ο νόμος προέβλεπε διορισμό δύο επιθεωρητριών.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΒΤΜΘ΄

Ο νόμος αυτός αποτελεί σταθμό στην ιστορία της εκπαίδευσης, παρουσιάζει όμως και ατέλειες:

1. Η πρόσληψη εποπτικού προσωπικού από το χώρο της Μέσης Εκπαίδευσης είχε αρνητικά αποτελέσματα.

2. Το δικαίωμα διορισμού των δημοδιδασκάλων το εμπιστευόταν στα δημοτικά συμβούλια, τα οποία έκαναν κομματική χρήση και καταπίεζαν τους δασκάλους.

3. Τα εποπτικά συμβούλια τα αποτελούσαν πρόσωπα ξένα προς την εκπαίδευση, έτσι όλη η εξουσία ήταν στα χέρια του επιθεωρητή. Επί των επιθεωρητών δεν ασκούσε κανείς άμεσο έλεγχο παρά μόνο χαλαρή εποπτεία το υπουργείο κι έτσι έγιναν απόλυτοι κυρίαρχοι των δασκάλων.

Την κατάχρηση εξουσίας εκ μέρους των επιθεωρητών, κατέκρινε με εγκύκλιό του ο υπουργός Παιδείας, Δ. Πετρίδης, το 1896 και το 1899 ο υπουργός Μομφεράτος:

«Λυπούμεθα, γράφει ο τελευταίος, γιατί πολλοί επιθεωρητές ούτε το πνεύμα του νόμου αντελήφθησαν, ούτε το σκοπό του νομοθέτη.

Ουδέποτε δίδαξαν τους διδασκάλους, ούτε τους οδήγησαν ούτε τους συμβούλευσαν. Έκαναν χρήση της εσχάτης των ποινών, της απόλυσης, χωρίς ίχνος επιείκειας, χωρίς μάλιστα να βεβαιωθούν ότι υπάρχουν καλλίτεροι αντικαταστάτες. Αποτέλεσμα να μένουν κλειστά τα σχολεία επί μακρόν χρόνον. Πλήθος μεταθέσεων πρότειναν στη μέση της χρονιάς χωρίς λόγο.

Αντί να καθοδηγήσωσιν, ενισχύσωσιν, ενθαρρύνωσιν, εμψυχώσωσιν και φρονηματίσωσι τους Έλληνες δημοδιδασκάλους, ούτω προσηνέχθησαν και προσφέρονται προς αυτούς, ώστε δεν πιστεύουσι ούτοι ότι της τυραννίας απηλλάγησαν, αλλ’ ότι τυράννους μετήλλαξαν μόνον…» (26. ΕΥΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ Σ., 1984 – ΛΕΦΑΣ Χ., 1942)

Η έλλειψη ανώτερης εποπτικής αρχής είχε σαν αποτέλεσμα η διοίκηση και εποπτεία κάθε περιφέρειας να είναι ανάλογη του χαρακτήρα του επιθεωρητή. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο που οι επιθεωρητές κατάντησαν τύραννοι.

Οι κομματικές συναλλαγές συνεχίστηκαν και σ’ αυτό συνέτεινε ο νόμος περί μεταθέσεων που παρουσίαζε πολλές αδυναμίες. Οι υπουργοί και τα δημοτικά συμβούλια αυθαιρετούσαν σε βάρος της εκπαίδευσης και των λειτουργών της. Σε εκθέσεις των επιθεωρητών της εποχής εκείνης διαβάζουμε πως το δημοτικό συμβούλιο ζητούσε την απόλυση εκπαιδευτικών για λόγους όπως οι εξής: «έστρεψε κατά τον περίπατο τα νώτα του εις το δήμαρχο», «περπατούσε παρέα με στρατιώτες».

σελ. 46

γ) Στα χρόνια του εμφυλίου

Τα δεινά της πατρίδας μας συνεχίζονται. Ο εμφύλιος σπαραγμός ολοκληρώνει την καταστροφή. «Πρωτάκουστος είναι ο  διωγμός κάθε δημοκρατικού δασκάλου.» (43)

Συλλήψεις, βασανισμοί, εξορίες, εκτελέσεις. Με τα ψηφίσματα Θ΄ και ΜΘ΄(περί νομιμοφροσύνης δημοσίων υπαλλήλων) απολύονται 3.600 δάσκαλοι και καθηγητές. Ακόμη και η Δ.Ο.Ε. τάσσεται υπέρ της «εξυγίανσης», «ελπίζοντας πως ο νέος νόμος θα αποκαθάρει την υπάρχουσαν εθνικήν δυσοσμίαν» (44).

Αξίζει να προσεχτεί, σε σχέση πάντα με το θέμα της εργασίας, το εξής σημείο από τη λογοδοσία του Δ.Σ. της Δ.Ο.Ε. στην ΚΒ΄ γενική συνέλευση του κλάδου (1950):

«Υποδείξαμεν ακόμη δι’ εκείνους οίτινες επρόκειτο να καταλάβουν τας πρώτας θέσεις εις την εκπαίδευσιν να μην επιδιωχθεί σπουδή, διότι το ελληνικό σχολείο έχει ανάγκη πιστών ηγητόρων και ουχί μόνον σοφών.» (45)

«Οι πιστοί ηγήτορες», οι επιθεωρητές δηλαδή της εποχής αυτής, αποκτούν έναν νέο ρόλο, όχι μόνο γιατί έτσι το θέλει η κρατική εξουσία, αλλά και κάτω από το βάρος των πιέσεων των κοινωνικών ομάδων. Υπενθυμίζουμε πως οι κοινωνικοί θεσμοί επηρεάζονται άμεσα από τις κοινωνικές αξίες σχετικά με το ρόλο τους. Οι ομάδες αναφοράς, όπως τις χαρακτηρίζει η Κοινωνιολογία, παραπέμπουν το υποκείμενο να αντλήσει πρότυπα, αξίες και ιδέες από πλαίσια που αυτές καθορίζουν. (46) Τρεις δεκαετίες αργότερα, ο κλάδος των δασκάλων θα διαπιστώσει πως δεν του χρειάζονται πιστοί ηγήτορες αλλά σοφοί συμβουλάτορες…

Ο τυφλός φανατισμός αυτής της περιόδου απομάκρυνε από την εκπαίδευση ικανότατους εκπαιδευτικούς «ως μη ανανήψαντες». Δάσκαλοι με μετεκπαιδεύσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, κρίθηκαν ακατάλληλοι όχι μόνο να διδάσκουν αλλά και να ζουν!

Αναφέρουμε ως χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Κώστα Καλαντζή: Δάσκαλος με μετεκπαίδευση στο πανεπιστήμιο της Αθήνας, σπουδές ειδικού παιδαγωγού στο εξωτερικό, με συγγραφική δράση και συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια, απολύθηκε από το μεταδεκεμβριανό κράτος και εξορίστηκε.

Ο Γιάννης Κατσαντώνης, μετεκπαιδευθείς δάσκαλος, με πλούσια συγγραφική δράση, κλείστηκε 19 χρόνια στις φυλακές. (47)

Τέτοιους δασκάλους στερήθηκε εκείνα τα χρόνια η εκπαίδευση. Δασκάλους που τα προσόντα τους θα ζήλευαν πολλοί σημερινοί σχολικοί σύμβουλοι.

ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΕΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ:

Επιθεωρήτριες γνώρισε η ελληνική εκπαίδευση από το 19ο αιώνα. Την εποχή εκείνη, «κατά την οποίαν ο διαφανής κεκρύφαλος (σ.σ. κεκρύφαλος είναι το μαντίλι για το κεφάλι) προσέβαλλε την δημοσίαν αιδώ» (48) υπήρχαν γυναίκες με τον τίτλο του επιθεωρητή, αρμόδιες βέβαια μόνο για τα σχολεία θηλέων. Μία απ’ αυτές, η Ελένη Μπουκουβάλα, περιγράφει σε έκθεσή της, το 1898, τις αντιλήψεις της εποχής για τη μόρφωση των γυναικών: «εις το χωρίον υπήρχε αρτισύστατος σχολή θηλέων … οι χωρικοί, αποφάσισαν δια της καταφρονήσεως να προκαλέσωσι την κατάργησίν της.» (49) Δεν είναι παράξενο, με τέτοια νοοτροπία, κατάλοιπο της Τουρκοκρατίας, να υστερεί κατά πολύ η μόρφωση των κοριτσιών της εποχής έναντι των αγοριών. Ο Λέφας, δεκαετίες αργότερα, διαπιστώνει ότι: «Αι διδασκάλισσαι παρουσιάζουν μειονεκτικότητα προς τους άρρενας διδασκάλους, οφειλομένην και εις το φύλον των βεβαίως, κυρίως όμως εις το ότι τα διδασκαλεία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, εξ ων κατά το πλείστον προέρχονται, δεικνύονται πάντοτε καθυστερημένα εν σχέσει με τα δημόσια.» (50) Είναι επόμενο, στα μέσα του 20ου αιώνα, να εκλείψουν οι γυναίκες επιθεωρήτριες.

Την περίοδο του εμφυλίου, αντιμετωπίζουμε μια άλλη διάσταση του θέματος «Γυναίκες και Επιθεωρητές».

Στο μαρτυρικό κατάλογο των εκπαιδευτικών που έχασαν τη ζωή τους στα δύσκολα αυτά χρόνια, δεν απουσιάζουν τα γυναικεία ονόματα:

Ευαγγελία Κουσιάντζα. Καταδικάστηκε σε θάνατο στις 9 Μαΐου του 1947. Μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα στήνει λεβέντικο χορό τραγουδώντας: «οι Σουλιώτισσες δε ζούνε δίχως την ελευθεριά». Οι φαντάροι αρνούνται να πυροβολήσουν και την εκτέλεση αναλαμβάνουν οι χωροφύλακες. 17 σφαίρες της τρύπησαν την κοιλιά κι αυτή ακόμα φώναζε: «Ζήτω η Δημοκρατία. Ζήτω η Λευτεριά.» (51)

Ειρήνη Γκίνη. Η δασκαλίτσα των 23 χρόνων εκτελείται στα Γιαννιτσά στις 26 Ιουλίου του 1947.

Μαρία Λιουδάκη. Διαλεχτή παιδαγωγός, λαογράφος, ποιήτρια και φλογερή δημοκράτισσα. Βρίσκει τραγικό θάνατο στα κρατητήρια της ασφάλειας του Ηρακλείου.

Ευαγγελία Κλάδου. Απόφοιτος Αρσακείου Π.Α., σκοτώθηκε το 1949. Το κεφάλι της το κόψανε και το περιφέρανε στους δρόμους των Χανίων. (52)

Αξίζει τα στοιχεία αυτά να τα αντιπαραθέσουμε με τα πρακτικά του Συνεδρίου Επιθεωρητών την ίδια χρονιά (1949):

Απόσπασμα από την ομιλία του Γενικού Επιθεωρητή Τρύφωνα Παπαθανασίου:

«Η ανησυχία μου είναι, ότι η Δημοτική Εκπαίδευσις εθηλυκοποιήθη. Και η διδασκάλισσα είναι ικανή δια τις Ελληνοπούλες, όμως είναι ακατάλληλος όπως τα Ελληνόπουλα τα φρονηματίσει και τα χαλυβδώσει, όπως ταύτα στηρίξουν την αιωνίαν Ελλάδα.» (53)

Τα λόγια είναι περιττά. Η αντιπαράθεση των στοιχείων μιλάει από μόνη της και δίνει απαντήσεις στις απορίες που προκύπτουν από την έλλειψη γυναικείων ονομάτων στον κατάλογο των συνέδρων – επιθεωρητών. Η Ελληνίδα δασκάλα έδινε το παρών της αλλού εκείνα τα χρόνια,  στο εκτελεστικό απόσπασμα, φρονηματίζοντας και χαλυβδώνοντας γενιές Ελλήνων και όχι μόνο τα Ελληνόπουλα της εποχής.

_ _ _

Αν μη νομίσει κανείς, έπειτα απ’ όλα αυτά, πως οι επιθεωρητές μετά τον εμφύλιο ήταν όλοι, χωρίς εξαίρεση, «ποτισμένοι με εθνικές ιδέες» ή, όπως συνηθίζουν εύκολα να λένε χείλη ανιστόρητων δήθεν προοδευτικών, «άβουλα όργανα μιας αυταρχικής κρατικής εξουσίας». Υπήρχαν εξαιρέσεις και ως παράδειγμα αναφέρουμε το λαμπρό εκπαιδευτικό και λογοτέχνη Χάρη Σακελλαρίου:

Απόφοιτος της Μαρασλείου Π.Α., μετεκπαιδευθείς στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας καθώς και στη Γαλλία, έγινε επιθεωρητής αν και στα νιάτα του πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση με την ΕΠΟΝ και στο Παιδαγωγικό Φροντιστήριο της ΠΕΕΑ στο Καρπενήσι. Στο λογοτεχνικό του μάλιστα έργο περιλαμβάνονται αντιστασιακά θεατρικά έργα και ποιήματα. (55)

Γεγονός πάντως παραμένει πως η πατρίδα μας στερήθηκε πολλούς άξιους εκπαιδευτικούς την ταραγμένη εκείνη περίοδο. Κάποιοι απ’ αυτούς, εξόριστοι σε άλλες χώρες, συνέχισαν την προσφορά τους στην Παιδαγωγική Επιστήμη. Παράδειγμα ο Σ. Τσιρατζίδης, δάσκαλος μετεκπαιδευθείς στο πανεπιστήμιο της Αθήνας, έγινε υφηγητής στο πανεπιστήμιο της Λειψίας, όταν εξόριστος απ’ την Ελλάδα κατέφυγε στη Γερμανική Λ.Δ. (56)