ΤΟ ΑΒΓΟ ΤΟΥ ΦΙΔΙΟΥ ΑΝΟΙΞΕ... ΚΙ ΑΝΤΕ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΤΩΡΑ ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ!

Σε τι διαφέρουν από τους ασφαλίτες ή τους χούλιγκανς αυτοί οι άνθρωποι που τόσο βάρβαρα χτυπάνε αυτοί οι πολλοί τον ένα και πεσμένο συνάνθρωπό τους;

Ντρέπομαι ειλικρινά που ως τώρα ψήφιζα ΚΚΕ. Να μου κοπεί το χέρι αν το ξανακάνω.

Γιατί αν ένα πράγμα μισώ στον κόσμο περισσότερο είναι τη βία και μάλιστα απέναντι σε έναν άνθρωπο πεσμένο στο έδαφος. Και μάλιστα τη βία από τους πολλούς στον ένα.

Σιχαίνομαι και αηδιάζω μπρος στις αθλιότητες αυτές. Φέρνω στο μυαλό μου τα βιβλία του Λουντέμη. Και τις σκηνές βίας που περιγράφει κατά των αθώων. Αυτά που ως έφηβη με έκαναν να πάρω το δρόμο μου και τις αποφάσεις μου. Έχοντας νωπές τις μνήμες από τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο.

Πίστεψα πως ψηφίζοντας αυτό το κόμμα, βοηθούσα να σταματήσει η βία και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Ομολογώ πως έσφαλα.

Και δεν είναι τυχαίο που κατάφεραν με τη στάση τους να αποσπάσουν τους επαίνους ακόμη και του Άδωνι Γεωργιάδη! Να τους κρατήσουν για παράσημο. Μαζί και όλους τους άλλους. Από τα τελεβίζια και τις φυλλάδες του κεφαλαίου και των αστών.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΙΑΝΤΙΝΗ: Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

http://liantinis-o-daskalos-mas.blogspot.gr/2010/02/blog-post_20.html

τέλος

Τέλος σημαίνει δύο πράγματα στην ελληνική γλώσσα. Το ένα είναι αυτό που λέμε κι εμείς που έχει φτάσει μέχρι σε μας. Τέλος, τέρμα. Παύλα. Τέλος σημαίνει το σκοπό. Κι εμείς που ‘χαμε μάθει τα παλιά γράμματα, μαθαίναμε στο συντακτικό «τελικές προτάσεις» και «τελικοί σύνδεσμοι». Τελικοί σύνδεσμοι να, όπως, ως. Τελικές προτάσεις, οι προτάσεις του σκοπού. Κάνω κάτι για να. Μελετάω για να πετύχω στις εξετάσεις. Εργάζομαι για να προοδεύσω. Προσέχω την υγεία μου για να μην αρρωστήσω. Το αποτέλεσμα.

Αυτές οι δύο διαφορετικές σημασίες συναντιούνται με τον εξής περίεργο και θαυμαστό τρόπο για τους έλληνες. Όλα όσα κάνουμε στη ζωή μας, όλη μας η ζωή σαν μία πορεία, σαν μία δυναμική, σαν μία δυνατότητα, σαν μία σάρκωση, σαν μία πραγμάτωση, αποβλέπουν στο τέλος. Στο θάνατό μας.

Ο θάνατός μας, το τέλος, θάνατος. είναι και ο σκοπός της ζωής μας. Όλα δηλαδή ό,τι κάνουμε είναι μία ανοιχτή δυνατότητα που θα προσδιοριστεί, θα αξιολογηθεί, θα δικαιωθεί, θα αποκατασταθεί από τη στιγμή του θανάτου μου, το πώς θα πεθάνω.

Τίποτα δεν μπορούμε να πούμε για τη ζωή μας εάν δε δούμε το τέλος μας. Και σας θυμίζω μια ωραία ιστορία απάνω σ’ αυτό, πάντα από την κλασική Ελλάδα, οι έλληνες τα ‘χουν πει όλα. Σε σπερματικούς λόγους. Τίποτα δεν είπε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός. Απλώς αναπτύξανε αυτά που σαν σπερματικούς λόγους είπαν οι έλληνες.

Σας θυμίζω την ωραία εκείνη ιστορία που μας γράφει στο βιβλίο των ιστοριών του ο Ηρόδοτος. Η περίφημη εκείνη συνέντευξη τύπου. Press room λέμε σήμερα… Που έδωσε ένας μεγάλος έλληνας, και πόσο μεγάλος! Ο Σόλων ο Αθηναίος.

Σοφός. Στους εφτά σοφούς. Άλλο σοφός, άλλο φιλόσοφος στους αρχαίους έλληνες. Ένας μεγάλος ποιητής, ελεγοποιός και προπαντός ένας μεγάλος νομοθέτης. Ο Σόλων. Έφτιαξε τη δημοκρατία. Ένα πολίτευμα που το κυνηγάνε δυόμισι χιλιετίες οι άνθρωποι σαν τη «ράρα άβις», σαν το σπάνιο πτηνό, και δεν μπορούν να το πιάσουν. Αυτό το τέλειο πολίτευμα, που εφαρμόστηκε για δυόμισι μόνο γενεές στην αρχαία Αθήνα, μαζί με τον Κλεισθένη βέβαια… Λοιπόν...

Αυτός, λέει ο Ηρόδοτος, είχε πάει κάτω εκεί … αυτοί ξέρετε ταξιδεύανε Ανατολή, Αίγυπτο κτλ Είχε πάει εδώ στη Λυδία, στις Σάρδεις, και συναντήθηκε… η γνωστή ιστορία με τον Κροίσο. Ο βασιλιάς Κροίσος, κροίσος, σύμβολο του πλούτου. Του ‘δειξε λοιπόν τα μεγαλεία του.

Κοίτα του λέει τα κάστρα μου, κοίτα το στρατό μου, κοίτα τα καράβια μου, κοίτα τους κήπους μου. Κοίτα το λαό μου, την οργάνωση, την πόλη μου. Κοίτα τα διαμάντια μου, τις αποθήκες, κοίτα τις γυναίκες μου με τα σηρικά περιζώματα, τα μετάξια και τις πορφύρες. Ξέρεις κάναν άνθρωπο πιο ευτυχισμένο από μένα;

- Ξέρω, βασιλιά, του λέει ο Σόλων. Και αναφέρει… γνωστή ιστορία.
- Ποιον;
- Αυτόν…
- Τι ήταν αυτός;

Ε, ένας απλός άνθρωπος ήταν, λέει, στην Αθήνα. Γέννησε ωραία παιδιά, τα μεγάλωσε. Ζούσε μέσα σε τιμή και υπόληψη. Έγινε κι ένας πόλεμος, λέει, στη χώρα του. Οι Μεγαρείς κήρυξαν… και πήγε στην πρώτη γραμμή… Όπως ο Μαβίλης μας, εξήντα χρονών, Γαριβάλδης εθελοντής στο Δρίσκο, και έπεσε, σκοτώθηκε και του φτιάξαν και ένα ηρώο και ζει μέσα στην υπόληψη… η μνήμη του κτλ.

- Α, τότε είμαι δεύτερος, λέει.
- Α, όχι. Δεν είσαι δεύτερος. Είναι κι άλλος.
- Ποιος;
- Ο τάδε…
- Τι έκανε αυτός;
- Αυτό…

Τον κοίταξε. Περίεργα.

- Ε, τότε είμαι τρίτος.
- Δεν είσαι τρίτος. Ξέρω κι άλλον.
- Ποιον;
- Αυτόν…

Μα τώρα, λέει, ζεύτηκε το άρμα σαν τα βόδια και θα μου πεις ότι ήταν πιο ευτυχισμένος… Άντε πάαινε από δω. Πάαινε από δω, του λέει, ανόητε άνθρωπε, που σε λένε και σοφό.

Εκείνη λοιπόν τη στιγμή απάντησε ο Σόλων και λέει:

- Βασιλιά, μηδένα προ του τέλους μακάριζε. Στάσου να ιδώ το τέλος σου, να ιδώ πώς θα πεθάνεις, κι από κείνη τη στιγμή θα κρίνω και τη ζωή σου και θα σου πω αν ήσουν ευτυχισμένος ή όχι.

Και βέβαια ξέρουμε πώς πέθανε ο Κροίσος. Όταν τον αιχμαλώτισε ο Κύρος με τους Μήδους και τον έβαλε πάνω στη φωτιά και φούντωσε η φωτιά σαράντα πήχες, ψήλωσε και άρχισε και φώναζε:

- Σόλων, Σόλων!

- Τι βατταρίζει, λέει, ο βάρβαρος, κατεβάστε τον.

Τότε τον θυμήθηκε τον Σόλωνα.

Μ’ αυτή την έννοια λέμε ότι «Φιλοσοφία εστί μελέτη θανάτου» κατά την έννοια ότι προβληματιζόμαστε συνεχώς, έχουμε μπροστά μας μέσα από το καλειδοσκόπιο του θανάτου, βλέπουμε τη ζωή μας για να την κάνουμε πιο σωστή.

Έφηβος γέρων εβδομήντα τέσσερω χρονώ ο Φρόυντ μπήκε στον πειρασμό να επιχειρήσει μια κριτική του πολιτισμού της Αμέρικας. Τελικά απέφυγε να το κάμει. Για να μη δώσει την εντύπωση ότι στην κριτική του μεταχειρίζεται αμερικάνικες μεθόδους. Ich will nicht den Eindruck hervorrufen, είπε, als wollte ich mich selbst amerikanischer Methoden bedienen. Όχι δηλαδή δικαστής και εισαγγελέας, αλλά ούτε μάρτυρας και ακροατής σε τέτοιο δικαστήριο.

Τι θά 'γραφε άραγε στη λαγαρή του γλώσσα, και με το σταράτο χαρακτήρα της γραφής του; Χωρίς τη "λειτουργία του ονείρου" του, θα δοκιμάσω να ονειρευτώ την προβληματική του.

Η Αμερική σήμερα, με τη μπακιρένια λάμψη του βίου και του πολιτισμού της, είναι η Ρώμη της εποχής του Βαλεριανού και του Ηλιογάβαλου.

Ο πρόεδρος της Αμέρικας σήμερα, ο πλανητάρχης όπως τον λένε μετά την περεστρόικα των μπολσεβίκων, είναι ο καίσαρας στην ίδια εποχή της Ρώμης. Μια εποχή, δηλαδή, που το κύριο γνώρισμά της ήτανε η άκρα ακράτεια ούρων και κοπράνων.

Οι αναπτυγμένες βιομηχανικά χώρες σήμερα, που στο φανερό δορυφορούν την Αμέρικα αλλά στο κρυφό φιλούν το χέρι που δεν ημπορούν να δαγκάσουν, είναι οι πιο ζωτικές επαρχίες της Ρώμης στην εποχή του Βαλεριανού και του Ηλιογάβαλου, που συνουσιαζότανε μέσα στα ιερά των ναών με τη μάνα του. Τη "γριά Ιοκάστη", όπως την εγιουχάιζε στο Κολοσσαίο η πλέμπα της Ρώμης. Ήγουν:

Γερμανία επαρχία Μακεδονίας, Ρωσία επαρχία Ακουϊτάνιας, Ιαπωνία επαρχία Αφρικής, Βρεττανία επαρχία Σικελίας και Κρήτης, Ιταλία επαρχία Κοίλης Συρίας και Παλαιστίνης, Γαλλία επαρχία Ασίας, Ολλανδία επαρχία Αιγύπτου, Σουηδία επαρχία Αχαΐας και διάταζε ανάλογα, όσο να βρεις όλους τους παράλληλους βίους των σημαντικών εθνών του ΟΗΕ με τις είκοσι πέντε συγκλητικές και αυτοκρατορικές επαρχίες της Ρώμης.

Και η πόλη Σινσιννάτη της Αμέρικας φέρνει το όνομα του αστραφτερού Κιγκινάτου. Στέμμα χωρίς κεφάλι.

Και οι πόλεις Ίτακα και Άθενς της Αμέρικα σήμερα φέρνουν το όνομα της Ιθάκης και των Αθηνών της παλαιάς Ελλάδας. Κιονόκρανα στο φωταγωγό της πολυκατοικίας.

Για τους πληθυσμούς και τα σχολειά της Αμέρικας σήμερα η πολιτική ιστορία του ανθρώπου αρχίζει με το Τζέφερσον. Και η ιστορία της φιλοσοφίας ξεκινά με το Τζων Λοκ. Μα ποιες μωρές παρθένες είπανε ότι τα δέντρα χρειάζονται τις ρίζες, και θεμέλια τα σπίτια;

Στα 1992 η Αμέρικα γιόρτασε με επισημότητα τα δυόμισυ χιλιάδες χρόνια της δημοκρατίας του ανθρώπινου γένους, με την ήρεμη συνείδηση ότι μόνη αυτή είναι ο απαραχάρακτος συνεχιστής του νου και των έργων του Σόλωνα και του Κλεισθένη.

Αλλά σε ποιες "κύρβεις" του δήμου της Αθήνας, και σε ποιες ελεγείες του Σόλωνα διαβάσανε οι αμερικανοί ότι δημοκρατία σημαίνει να πίνεις μαζί με τα βαμπύρ το αίμα των λαών της γης, και από πάνω να υποχρεώνεις τα σκελετωμένα έθνη να σου λένε και "σπολάτη";

Σήμερα οι κακές γλώσσες της στατιστικής μας λένε ότι τα απορρίμματα της Αμέρικας θα φτάνανε να θρέψουν ολόκληρη την πειναλέα Αφρική. Ότι ένας μέσος αστός της Αμέρικας σπαταλάει αγαθά ζωής, που αν ζούσε στην εποχή του Σόλωνα θα χρειάζουνταν πεντακόσιοι δέκα δούλοι να δουλεύουνε από ήλιο σε ήλιο για να τα παραγάγουν. Ότι ο κάθε αμερικανός εξοδεύει ενέργεια για τετρακόσιους ινδούς.

Όλα ετούτα θα ήσαν κατανοητά, και έγκριτα ίσως, εάν δεν υπήρχε εκείνο το αμείλικτο άρθρο στον καταστατικό χάρτη του ΟΗΕ, που ορίζει ότι όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη είναι ίσοι, και δικαιούνται τα ίδια δικαιώματα. Και εάν οι αμερικανοί δεν έπαιζαν το ρόλο του κοινωνικού παιδονόμου για την τήρηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων από τα κράτη της Οικουμένης.

Κάθε μέρα κόβεται ένα μικρό δάσος από δέντρα και τυπώνουνται τα φύλλα των Τάιμς της Νέας Υόρκης. Για να διαβάζουν οι εναλφάβητοι αμερικανοί τι; Κίτρινη πληροφόρηση, ανία του καθημερινού, προπαγάνδα, διαφήμιση, αποκριάτικο μασκαραλίκι της αλήθειας. Και γνώση του τύπου: οι φιλισταίοι της Παλαιάς Διαθήκης ήσαν έλληνες, και ο Άι - Γιάννης ο Νηστικός φιλόσοφος.

Στα πανεπιστήμια της Αμέρικας σήμερα εκείνοι που κατά πλειονότητα σπουδάζουν κλασικές επιστήμες είναι οι επιρρεπείς στον ουρανισμό και στην ομοφυλοφιλία. Γιατί στην κλασική Ελλάδα, έτσι λένε και έτσι μαθαίνουν αυτά τα ξουράφια στην έρευνα του Θουκυδίδη και του Αισχύλου, η κύρια επίδοση και η κύρια καλλιέργεια ήταν το πνεύμα των κιναίδων και των αρσενοκοιτών.

Στα γραφεία κηδειών της Αμέρικας σήμερα κάποιοι "υψηλοί" πελάτες πληρώνουν μυθικά ποσά για να ενοικιάσουν, εν κρυφώ και παραβύστω, ωραία κορίτσια στο φέρετρο προκειμένου να ικανοποιήσουν τις νεκροφιλικές τους διαστροφές. Περίλυποι οι νεκροθάφτες φορούν τα λευκά τους χειρόκτια και εξηγούν στις πενθούσες οικογένειες ότι η άτυχη νέα τους φυλάγεται ακόμη στο ψυγείο σε λίστα αναμονής ενταφιασμού.

Και μία ντιρεκτίβα των κέντρων απόφασης στην Αμέρικα σήμερα, που φροντίζουν μαζί με τις ακτίνες του Αγάλματος της Ελευθερίας να σκορπίζεται στις πέντε ηπείρους και στους πέντε ωκεανούς, ορίζει ότι όλα τα έθνη της γης βαραίνουν το ίδιο βάρος στη ζυγαριά των αξιών και της ποιότητας, ανεξάρτητα από την ιστορική κληρονομιά και την πνευματική παράδοση που συνοδεύει το καθένα.

Ελλάδα του Ομήρου και Ουγκάντα του χθες, για παράδειγμα 1 - 1. Γαλλία του Ρουσσώ και του Ροβεσπιέρου και Φιννοτουρκομογγόλοι 2 - 2. Ρωσία του θωρηκτού Ποτέμκιν και φαλαινοθηρικά της Αλάσκας 3 - 3. Ιαπωνία Αμέρικα; Περλ Χάρμπορ και Ναγκασάκι. Ποιος Αρμαγεδώνας προόδου ισοπέδωσε στην τοπογραφία της ιστορίας όρη και λόφους, Νείλους και ρύακες, Νεκρά θάλασσα και Έρημη Χώρα;

Ο πολιτισμός της Αμέρικας σήμερα διαπλάθει μαζικούς αριθμούς ανθρώπων απανταχού του πλανήτη με "δείκτη ύπαρξης" τόσο βλαμμένο και τόσο βλαπτικό για το παρόν και το μέλλον των ανθρώπων, που αναγκάζεσαι να παραδεχθείς ότι τέτοιοι άνθρωποι σαν κοινωνικές μονάδες υπολείπουνται συντριπτικά σε σύγκριση με τα αθώα μικρά ζώα. Αιτία που αρκεί να ερμηνέψει το παράλογο φαινόμενο της εποχής, ν' αγαπούν πολλοί ένα σκύλο ή μια οικόσιτη μαϊμού περισσότερο από τους ανθρώπους.

Η Αμέρικα σήμερα στην ιστορία του ανθρώπου καταγράφει μία επιδημία λέπρας απάνου στο δέρμα της γης. Η αρρώστια της είναι η ψυχολογική αθλιότητα των μαζών, όπως την ονόμασε ο Φρόυντ. Das psychologische Elend der Massen.

Τέτοια βαριά πανούκλα κανείς δεν ημπορεί να προβλέψει, πώς θα τελειώσει. Όσο σοφός και νά 'ναι. Και όσο και να ταράζει την ακοή του η βουή των πλησιαζόντων γεγονότων, που είπε ο Απολλώνιος Τυανέας και ο Καβάφης. Ο πρώτος στον καιρό του Πλούταρχου, και ο δεύτερος στον καιρό του Νίτσε. Των δύο σπουδαίων ανδρών, που κήρυξαν το θάνατο του θεού στην ιστορία.

Τη χιλιόχρονη και παντοδύναμη Ρώμη του Βαλεριανού και του Ηλιογάβαλου την ξεθεμέλιωσαν τέσσερες άνθρωποι. Ο Ιησούς, ο Παύλος, ο Πέτρος, η Μαρία. Άοπλοι όλοι, και ανίδεοι για το πού τράβαγαν την ιστορία. Μαζί με τη Ρώμη όμως καταποντίστηκε και ολόκληρη η Αρχαιότητα. Η Antike.

Τι θα καταποντίσει την τραγική στην άτη και στην τύφλα της Αμέρικα σήμερα με τις πλούσιες επαρχίες δορυφόρους της, συνεργούς στο παγκόσμιο έγκλημα; Θρησκευτικό, οικολογικό, πυρηνικό, σάψη οκνηρίας και αποζώωσης, η αδικία τους που σωρεύεται γενεές τώρα στους αδύνατους, η ηλεκτρονική ασυδοσία, aids, δρόγες; Ή;

Όποιο και νά 'ναι το εργαλείο μετριέται έλασσον. Γιατί το μείζον είναι ότι μαζί με την Αμέρικα θα καταβουλιάξει ολόκληρος ο πολιτισμός του πλανήτη.

Ο καλός θεός όταν βρέχει, βρέχει επί δικαίους και αδίκους. Και ο αγνός κεραυνός με τον οίακα όταν χτυπά, χτυπά αδιάκριτα κυπαρίσσια, στάνες, και βοσκούς. Και τον τάφο του Μαβίλη στο Δρίσκο.

Πάνου από τις πολιτείες μας έρχεται ο θάνατος μ' ένα δρεπάνι πελώριο και κοφτερό, ίδια η μήνη του φεγγαριού. Μ' εκείνην την άρπην καρχαρόδοντα του Ησίοδου. Που έκοψε τα γεννητικά μόρια του θεού Ουρανού. Τα αίματα που στάξανε στη γης, εγέννησαν τις Ερινύες.

Δημήτρης Λιαντίνης, Γκέμμα, σελ. 209 - 213

Μ΄ ένα λόγο, η δημοκρατία του Σόλωνα είναι το πιο τίμιο πολίτευμα που δημιούργησε ο άνθρωπος, γιατί ο κάθε πολίτης της Αθήνας έταξε στην πρώτη γραμμή τη σχέση του με τον εαυτό του σα μερίδιο της φύσης (μοίρα το λέγανε τότε), και σε δεύτερη γραμμή τη σχέση του με τους συμπολίτες σα συμβίωση και αφορμή σύγκρισης.

Με ενδιαφέρει λιγότερο, δηλαδή, αν ο τάδε πολίτης είναι πιο ακουστός από μένα, απ' όσο μ' ενδιαφέρει να με κοιτάξει ευφρόσυνα ένα κορίτσι μέσα στους μπαχτσέδες, ή να κοιτάξω λυπημένα ένα άστρο που βασιλεύει και να συλλογιστώ ότι έτσι ταχιά θα βασιλέψω κι εγώ.

Αυτή η φρόνιμη ιεράρχηση να προτάξεις τον εαυτό σου σαν ερώτημα υπαρκτικό, και ύστερα να ρωτήσεις τη σχέση σου με τους άλλους, έκαμε τον αθηναίο πολίτη τέλεια αντικειμενικό.

Τόσο αντικειμενικά βλέπει η λεμονιά το χειμώνα που την παγώνει, βλέπει η νύφη την ημέρα που στεφανώνεται, και τα σύκα τους συκολόγους που τα τσιμπολογούν.

Σκεφτείτε λίγο τον Αριστείδη, τον πολίτη της δημοκρατίας του Σόλωνα, τη στιγμή που γράφει το όνομά του στο όστρακο, ψηφίζοντας για τον άγνωστο αγράμματο συμπολίτη του. Χαράζει στο κεραμίδι τη λέξη "να εξοριστεί" με την ίδια προσοχή ή αδιαφορία που θα 'γραφε τη φράση: "ο Δίας έχει θρονί του τον Όλυμπο", ή "τα σκατά του παιδιού είναι από θεού κι εκείνα".

Σκεφθτείτε για λίγο τον Αισχύλο, τον πολίτη της δημοκρατίας του Σόλωνα. Πώς έγραφε τις τραγωδίες του αδρασκελώντας την πεδιάδα του Μαραθώνα, ή ορτσάροντας στο στενό της Σαλαμίνας!

Στην εποχή του Σόλωνα ο κάθε πολίτης της Αθήνας ήταν σα να 'τανε ο μόνος άνθρωπος κάτω από τον ήλιο.

Να αναθρέψουμε τα παιδιά μας με τη φιλοσοφία και την ψυχολογία εκείνης της εποχής είναι σα να μοιράζουμε στο καθένα ολόκληρο το Αιγαίο πέλαγος.

Έχω την ιδέα πως η ακίνητη πέτρα που πάνω της ακουμπάει η δημοκρατία του Σόλωνα είναι η έννοια της Δίκης.

Τι είναι η στέρνα του νερού για το περιβόλι; Και ο επιούσιος άρτος στο τραπέζι του δίκαιου; Και το δόρυ του Αλέξανδρου στη μάχη; Τι είναι το αστραφτερό μάτι του γαμπρού για τον υμέναιο;

Όλα αυτά είναι θεμελιώδη και κυρίαρχα, που πρωτολογούν και ορίζουν. Το ίδιο είναι και η ιδέα της Δίκης για τη δημοκρατία του Σόλωνα.

Και πάρα πέρα η Δίκη είναι που έδωκε στη δημοκρατία του Σόλωνα το χρίσμα να γίνει το αρχέτυπο των πολιτευμάτων μέσα στο ξετύλιγμα της πολιτικής περιπέτειας του ανθρώπου.

Εάν οι διανοητές και οι επιστήμονες που γράψανε τα περισπούδαστα έργα για την ηθική και την πολιτική, από την Πολιτεία του Πλάτωνα ως την Ηθική του Σπινόζα και το Κεφάλαιο του Μαρξ, είχαν αγνοήσει το πλήθος των στοιχείων που ερεύνησαν, και δούλευαν μόνο την ιδέα της Δίκης, θα μας είχαν δώσει πολύ πιο φιλάνθρωπο, αδρό, και τελεσφόρο έργο για τη δίκαιη πολιτική μας συγκατοίκηση.

Γιατί όλα τα άλλα πολιτικά, σημαίνοντα σε σύγκριση με την ιδέα της Δίκης επουσιώνονται, ξεθωριάζουν, απομαγνητίζουνται, δευτεραγωνιστούν.

Η Δίκη, παρότι απεριχώρητη έννοια, είναι απλή. Όπως συμβαίνει με όλα τα θεμελιώδη του κόσμου.

Δίκη θα ειπεί να συμπεριφέρεται μετρημένα ο άνθρωπος στη σχέση του με τον εαυτό του, στη σχέση του με το συνάνθρωπο, και στη σχέση του με τα φαινόμενα και τις δράσεις του κόσμου. Η πράξη του να τον υψώνει σταθερά στο επίπεδο της φυσικής αληθινότητας.

Δίκη θα ειπεί να μη χαρίζεσαι ποτέ στον εαυτό σου μπροστά στο άδικο, στο ψέμα, στην αδυναμία, σ' αυτό που το νομίζεις συφέρο σου. Και όλες σου τις επιθυμίες να τις αφήνεις να ευδοκιμήσουν και να αυξηθούν στο μπόι σου. Ούτε χιλιοστό περισσότερο.

Αν είναι να μάθουμε τα παιδιά μας αυτή τη Δίκη, τότε χαλάλι να κλείσουμε τα σχολειά. Να καταργήσουμε τα μαθήματα. Να κόψουμε τη γλώσσα στις μάνες, στους σοφούς, και στους δασκάλους. Που όλο μας ορμηνεύουν και όλο μας κανοναρχούν. Και να πιαστούμε να φυτέψουμε το δέντρο της στις απλωσιές της γης. Παντού.

Στην εποχή του Σόλωνα το λουλούδι που έδωκε στην πόλη του αυτό το φυτό ήταν ένας τύπος ζωής δύσκολης, περήφανης, τρισεύγενης, και τραγικής. Η τραγωδία στο θέατρο γεννήθηκε στην Αθήνα επί Σόλωνος.

Και αντίστοιχα ο καρπός που έδωκε αυτό το φυτό, ο νόστιμος και ο στυλωτικός καρπός, ήταν η επόμενη μέρα της μάχης στο Μαραθώνα στη Σαλαμίνα στις Πλαταιές. Τότε που η νίκη και η ιαχή της ζωής ανέβασαν τον άνθρωπο και την πόλη του στην κορυφή της φύσης. Τι θρίαμβος!

Και ακόμη αυτό. Επειδή η δυνατότητα του εχθρού μας γίνεται ο άριστος συνήγορος της αξίας μας, είναι χρήσιμο να θυμίσω πως στη μακριά μέρα της δημοκρατίας του Σόλωνα εκράτησε η τυραννίδα των Πεισιστρατιδών. Από τις δέκα το πρωί ως τις πέντε το απόγευμα την Αθήνα την κυβέρνησαν οι ηγεμόνες.

Ωστόσο αυτή η τυραννίδα, ετούτος ο χολεριασμένος γεωργιανός χωροφύλακας που είπε κάποτε για το Στάλιν ο Λένιν, είναι η μαρτυρία και το δοκίμιο του θριάμβου της δημοκρατίας του Σόλωνα. Γιατί δεν κατάφερε να τη ζημιώσει. Δεν την επήρωσε σε χέρι, ή πόδι, ή μάτι.

Αντίθετα, η σκουριά του δεσποτισμού των Πεισιστρατιδών έδειξε άπεφθο το χρυσό της δημοκρατίας του Σόλωνα.

Δείγμα φανερό της δύναμης και της ευρωστίας της λαβαίνω τα μοτίβα του έρωτα και του θανάτου. Τις δύο κραταιές στιγμές που ορίζουν τη φύση και την πορεία του σύμπαντος.

Για το πρώτο μαρτυρεί ο ψυχικός δεσμός του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα. Όπως παλαιά του Πάτροκλου και του Αχιλλέα. Αυτός ο ελληνικός έρωτας τους έσπρωξε να σκοτώσουν τον τύραννο Ίππαρχο. Από τότε ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων έλαβαν το χαρακτήρα του τυραννοκτόνου, και καταστάθηκαν το Παλλάδιο της αντίστασης ενάντια σε κάθε πολιτική βία.

Για το δεύτερο μαρτυρεί το επιτύμβιο της Αρχεδίκης. Ο σεμνός θάνατος δικαίωσε τη σεμνή ζωή, και ο έπαινος αποτέθηκε σεμνά στη γραμμένη ταφόπετρα.

Η Αρχεδίκη είναι μια άλλη Καλλιπάτειρα που δε βρήκε το Μαβίλη της. Ήταν γυναίκα και κόρη, και μάνα, και αδερφή τυράννων. Έζησε όμως και μεγάλωσε μέσα στο ρωμαλέο κλίμα της δημοκρατίας του Σόλωνα. Λόγος που ήταν ικανός να της παρασταθεί να κρατηθεί στην περιωπή του μέτριου και του ενάρετου βίου. Η επιγραφή που χάραξαν στον τάφο της, στη Λάμψακο, είναι μια δωριστί αρμονία. Είναι ο ίδιος μουσικός τρόπος που βρίσκουμε στα επιτύμβια του τραγικού ποιητή Αισχύλου, και του τραγικού μάντη Μεγιστία:

Ετούτος ο τάφος την Αρχεδίκη σκεπάζει, την κόρη
του Ιππία, άριστου τον καιρό του στους έλληνες.
Είχε πατέρα, αδέρφια, γιους, άντρα τυράννους,
μα δεν ξιπάστηκε ο νους της από την άτσαλη ύβρη.

Που στη δημοκρατία του Σόλωνα η άτσαλη ύβρη ήταν το αντίθετο της σεμνής Δίκης. Όπως αλίμονο! και στο δικό μας υβριστικό καιρό, και σε κάθε καιρό.